درمان آتروفی واژن و رحم

آتروفی واژن چیست؟

آتروفی واژن که با نام واژینیت آتروفیک یا خشکی واژن نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که به علت کاهش سطح هورمون‌های بدن دیواره‌های پوششی واژن نازک، غیرمنعطف، خشک و سست می‌شوند و اغلب در نتیجه کم ترین انقباض خونریزی می‌کنند. این بیماری علاوه بر دردناک کردن رابطه جنسی، باعث ایجاد علائم ناراحت کننده ادراری نیز می‌شود، از این رو پزشکان برای بیان آتروفی واژن و علائم آن از اصطلاح “سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)” نیز استفاده می‌کنند.

آتروفی واژینال (Vaginal Atrophy) بیماری است که می‌تواند در دوره‌های مختلف زندگی زنان را همراهی کند. تولید استروژن در سال اول پس از زایمان، در دوران شیردهی، در دوران یائسگی کاهش می‌یابد. این بیماری در بین زنان جوان نیز شایع است و فقط مختص به زنان یائسه نخواهد بود. در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی علل ایجاد این بیماری بپردازیم.

دلایل آتروفی واژن

همان طور که پیش تر اشاره کردیم دلیل اصلی بروز سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)، کاهش تولید استروژن است. تولید کم استروژن منجر به نازک تر، خشک تر، کشش کم تر و آسیب پذیرتر شدن واژن می‌شود. کاهش سطح استروژن می‌‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:

• بارداری و شیردهی
• یائسگی (Menopause)
• پری یائسگی (Perimenopause): سال‌های منتهی به یائسگی
• یائسگی ناشی از جراحی: پس از برداشتن هر دو تخمدان
• مصرف داروهایی که بر سطح استروژن تاثیر می‌گذارند، مثل برخی از قرص‌های ضد بارداری
• پرتودرمانی لگن برای سرطان
• شیمی درمانی سرطان
• درمان هورمونی سرطان سینه (به عنوان عوارض جانبی درمان)
• بیماری‌های غدد درون ریز
• استرسی که باعث برهم خوردن هورمون‌‌ها می‌شود.

علائم آتروفی واژن

این بیماری می‌تواند منجر به ایجاد علائمی شود که در زندگی فرد تاثیر بگذارد. علائم اصلی واژینیت آتروفیک عبارتند از:

• التهاب، خارش و سوزش واژن
• خشکی واژن
• کاهش ترشحات طبیعی واژن
• افزایش میزان لکوره و ترشحات غیر معمول واژن
• لکه بینی تماسی و خونریزی خفیف بعد از رابطه جنسی
• دیسپارونی (ناراحتی و درد در رابطه جنسی)
• کاهش روانکاری واژن در طول رابطه جنسی
• کاهش میل جنسی
• کوتاه شدن و سفت شدن کانال واژن
• افتادگی دیواره‌های واژن
• سوزش با ادرار
• بی اختیاری ادرار
• تکرر ادرار
• عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs)
• دیسوریا (ادرار دردناک)
• هماچوری (وجود خون در ادرار)

بیشتر بخوانید: برای تنگ شدن واژن بعد از زایمان طبیعی چه کنیم؟

عوامل موثر در بروز آتروفی واژن

عوامل خاصی می‌تواند در بروز GSM نقش داشته باشند، این عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:

• سیگار کشیدن
• زنانی که هرگز زایمان طبیعی نداشته‌اند.
• مادران شیرده
• نداشتن رابطه جنسی
• از دست دادن استروژن جفت پس از زایمان
• افرادی که به دلیل شیمی درمانی یا پرتودرمانی دچار کاهش عملکرد تخمدان هستند.
• افراد مبتلا به اختلالات ایمنی
• افرادی که داروهای دارای خواص ضداستروژن مثل: تاموکسیفن (Nolvadex)، مدروکسی پروژسترون (Provera) و Nafarelin (Synarel) استفاده می‌کنند.
• افرادی که دچار نوسانات هورمون استروژن هستند.
• اوفورکتومی (برداشتن تخمدان ها)

عوارض بالقوه و جانبی آتروفی واژن

واژینیت آتروفیک می‌تواند منجر به عوارضی در فرد شود. این عوارض شامل موارد زیر هستند:

• افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های واژن به علت ایجاد تغییرات و بر هم خوردن تعادل محیط اسیدی واژن و افزایش رشد باکتری ها، مخمرها و عفونت‌ها
• مشکلات دستگاه ادراری مثل تکرر، فوریت ادرار یا احساس سوزش و بی اختیاری ادرار

تشخیص خشکی واژن

پزشک ابتدا شرح حال و تاریخچه‌ای از بیمار جمع آوری کرده و سپس با کمک معاینه لگنی و بررسی نحوه ظاهر واژن، علائم آتروفی واژن را بررسی می‌کند. این علائم در معاینه لگنی شامل موارد زیر هستند:

• پوشش رنگ پریده، براق و صاف واژن
• برآمدگی در دیواره پشتی واژن
• واژن صاف یا نازک
• از دست دادن کشش و خاصیت ارتجاعی پوست
• خشکی، قرمزی و تورم
• بریدگی های جزئی (پارگی) در نزدیکی دهانه واژن
• پراکندگی و نازکی موهای ناحیه تناسلی
• بیماری‌های پوستی ولو (درماتوز)، ضایعات فرج و یا قرمزی لکه های فرج (اریتم)
• افتادگی اندام لگن
• ضایعات مجرای ادرار

سپس پزشک با توجه به معاینات ممکن است برای تشخیص دقیق تر واژینیت آتروفیک آزمایش‌هایی را تجویز کند:

• تست پاپ اسمیر
• آزمایش ادرار
• آزمایش خون
• سونوگرافی
• تست اسیدیته (PH) واژن

درمان آتروفی واژن یا GSM

پزشک طبق تشخیصی که با توجه به علائم بیمار، سن و معاینات فیزیکی داده است، بهترین روش درمان را برای بیمار تجویز خواهد کرد. روش‌های درمان واژینیت آتروفیک عبارتند از:

1. مرطوب کننده‌های بدون نسخه، روان کننده‌های مبتنی بر آب (لوبریکانت‌ها)

مرطوب کننده‌ها و روان کننده‌های مبتنی بر آب تاثیر بسیاری در درمان خشکی واژن داشته و به بهبود روانی و راحتی رابطه جنسی به میزان زیادی کمک شایانی می‌کنند. مهم است که با مشورت پزشک از مرطوب کننده‌هایی که به طور خاص برای استفاده در واژن طراحی شده‌اند، مصرف شود. هم‌چنین باید از مصرف محصولات معطر نیز خودداری شود.

  2. استروژن درمانی

پزشک ممکن است در صورت شدید بودن علائم بیمار، درمان جایگزین استروژن را تجویز کند. همان طور که در بالا اشاره کردیم، استروژن باعث افزایش خاصیت ارتجاعی و رطوبت طبیعی واژن می‌شود. استروژن به دو نوع موضعی و خوراکی در دسترس است که پزشک نوع آن و مدت زمان لازم برای درمان را با توجه به وضعیت بیماری و شدت آن مشخص می‌کند:

• استروژن خوراکی:

پزشکان اغلب استروژن خوراکی را برای درمان خشکی واژن و گرگرفتگی در دوران یائسگی تجویز می‌کنند. اما این دارو برای کسانی که به سرطان مبتلا هستند، تجویز نمی‌شود چرا که استفاده طولانی مدت استروژن خوراکی موجب افزایش خطر ابتلا به برخی از سرطان‌ها می‌شود. ممکن است پزشک با توجه به شرایط بیمار علاوه بر استروژن، پروژسترون را نیز تجویز کند.

مصرف هم زمان پروژسترون و استروژن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد اما ممکن است در برخی زنان مصرف این دو هورمون با هم باعث کمی خونریزی بعد از یائسگی شود. در این صورت حتما باید به پزشک خود اطلاع دهید.

• استروژن موضعی:

استروژن موضعی به اشکال مختلفی در دسترس است:

• حلقه استروژن واژینال، مانند Estring: استرینگ حلقه‌ای نرم و انعطاف پذیر است که در قسمت بالایی واژن قرار گرفته و دوز ثابتی را آزاد می‌کند. این حلقه باید هر 3 ماه یک بار تعویض شود. مصرف دوز بالایی از این استروژن، خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش می‌دهد. از این رو فقط باید تحت نظر پزشک مصرف شود.
• قرص استروژن واژینال، مانند Vagifem: این قرص با یک اپلیکاتور یکبار مصرف وارد واژن می‌شود. در اغلب موارد در روزهای اول یک دوز در روز و در ادامه یک یا دو بار در هفته تجویز می‌شود.
• کرم استروژن واژینال، مانند Premarin یا Estrace: این کرم با اپلیکاتور وارد واژن شده و باید قبل از خواب مصرف شود. در چند هفته اول ممکن است پزشک مصرف این کرم را هر روز و در ادامه 2 تا 3 بار در هفته تجویز کند.

مصرف استروژن موضعی برای درمان هیچ یک از علائم یائسگی موثر نخواهد بود و می‌تواند میزان ورود استروژن به جریان خون را محدود کند. هنوز تاثیری از افزایش خطر ابتلا به سرطان آندومتر بعد از مصرف این نوع استروژن تایید نشده است اما در صورت وجود خونریزی غیرطبیعی رحم و واژن حتما با پزشک مشورت کنید.

  3.لیزر فرکشنال co2 برای درمان خشکی واژن

لیزر فرکشنال یک روش غیر تهاجمی برای درمان واژن است. این روش درد و عوارض عمل جراحی را نخواهد داشت و میتوان آن را یک عمل جراحی سر پایی دانست که ظرف مدت 10 تا 30 دقیقه قابل انجام است. عموما در بازه های یک ماهه و به مدت سه بار انجام میشود. با استفاده از این روش درمانی رطوبت و ضخامت واژن به آن بازگردانده میشود و میتواند درمان موثری برای مشکلاتی همچون آتروفی و خشکی واژن باشد. لیزر co2 برای رفع تیرگی و جوانسازی واژن نیز انجام میشود و تنها خاصیت درمانی ندارد.

آیا می توان از واژینیت آتروفیک پیشگیری کرد؟

همیشه از قدیم گفته‌اند پیشگیری بهتر از درمان است. از این رو می‌توانید با انجام روش‌هایی و ایجاد تغییراتی در سبک زندگی خود از ابتلا به این بیماری تا جای ممکن جلوگیری کنید. در ادامه چندین مورد را بررسی کرده‌ایم:

• لباس زیر نخی و لباس های گشاد را در اولویت قرار دهید: لباس‌های نخی و گشاد به خوبی هوا را در جریان قرار داده و به بهبود گردش هوا در اطراف اندام تناسلی کمک شایانی می‌کنند و علاوه بر جلوگیری از خشکی واژن و حساسیت‌های پوستی، مانع رشد باکتری‌ها نیز می‌شوند.
• فعالیت جنسی منظم داشته باشید: درست است که خشکی واژن در زمان رابطه جنسی می‌تواند دردناک باشد اما فعالیت جنسی منظم گردش خون در واژن را افزایش داده و باعث تحریک رطوبت طبیعی در واژن می‌شود و به مروز زمان رابطه جنسی را راحت تر می‌کند.
• روغن ویتامین E و ویتامین D می‌توانند در کنار افزایش خاصیت روان کنندگی و ارتجاعی، رطوبت واژن را نیز بهبود بخشند.
• استفاده از روان کننده، شوینده‌های غلیظ و عطری خودداری کنید، چرا که منجر به خشکی و ایجاد حساسیت‌های پوستی می‌شوند.

آتروفی واژن (GSM) چقدر شایع است؟

طبق مطالعات انجام شده توسط محققان تقریبا 50 درصد از زنان یائسه، علائم و نشانه‌های واژینیت آتروفیک را تجربه می‌کنند.

چه زمانی باید برای آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک) به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت تجربه علائمی چون خشکی، درد، سوزش، خارش، مشکلات و عفونت‌های ادراری، لکه بینی غیرطبیعی یا داشتن ترشحات غیر معمول باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. در نظر داشته باشید که این علائم فقط مربوط به دوران یائسگی نیست و می‌‌تواند هر فردی را در هر سنی درگیر و زندگی او را مختل کند.

سوالات متداول

  1. تفاوت بین آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک) و عفونت قارچی چیست؟

می‌توان گفت علائمی که آتروفی واژن و عفونت‌های قارچی نشان می‌دهند، مثل خشکی، خارش، قرمزی و درد مشابه هم هستند. اما تفاوتی که دارند این است که عفونت واژن به علت وجود عفونت های قارچی ایجاد می‌شود اما آتروفی واژن به دلیل کمبود استروژن در بدن رخ می‌دهد.

  2. آیا با نوشیدن آب بیش تر می‌توان به خشکی واژن کمک کرد؟

اگر بدن و پوست شما کم آب شده باشد، می‌توانید با نوشیدن آب و افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای آبدار به درمان کم آبی بدن کمک کنید اما علت خشکی واژن، کاهش تولید استروژن است و نوشیدن آب درمان اصلی محسوب نمی‌شود.

  3. آیا واژینیت آتروفیک (GSM) قابل درمان است؟

بله. با مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص و درمان زودهنگام می‌توانید علائم این بیماری را مدیریت کنید.

  4. آتروفی مخاط واژن چگونه است؟

آتروفی مخاط واژن (کولپیت آتروفیک، واژینیت آتروفیک) به صورت خارش، سوزش، احساس خشکی، حساسیت در حین اصطکاک مکانیکی (مقاربت جنسی)، سفیدی و ترشحات غیر معمول واژن و در برخی موارد با خونریزی خود را نشان می‌دهد.

  5. آیا واژینیت آتروفیک و رابطه جنسی به هم مربوط می‌شوند؟

آتروفی واژن، خشکی و کشسانی بودن را کاهش داده و منجر به دردناک شدن رابطه جنسی می‌شود و در برخی موراد نیز باعث خونریزی و آسیب به بافت واژن یا دهانه رحم خواهد شد.

  6. آیا بارداری و زایمان باعث آتروفی واژن می‌شوند؟

زایمان به طور طبیعی منجر به خشک شدن واژن می‌شود، چرا که پس از زایمان سطح استروژن کاهش می‌یابد. هم چنین در مادرانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند، سطح استروژن پایین تر نیز می‌آید. اما پس از پایان دوران شیردهی این سطح به حالت نرمال خود بازمی‌گردد.

  7. آیا می‌تواند بدتر شود؟

در صورت عدم درمان و نادیده گرفتن کاهش سطح استروژن، واژن خشک تر شده و می‌تواند به میزانی شدت پیدا کند که دهانه واژن به میزان قابل توجهی باریک شود. در این صورت درمان نیز دشوارتر خواهد شد.

  8. آیا باعث کاهش میل جنسی می‌شود؟

در بسیاری موارد بله. چرا که خشکی واژن، درد و سوزش به قدری برای فرد ناراحت کننده است که رابطه جنسی را دردناک کرده و مانعی برای برقراری آن خواهد شد.

  9. آیا غذاهایی وجود دارد که بتواند از آن جلوگیری کند؟

سیب یکی از مواد غذایی است که به طرز چشمگیری می‌تواند رطوبت واژن را زیاد کند و در کنار جلوگیری از خشکی واژن، رابطه جنسی را نیز بهبود بخشد.

  10. آیا برای درمان سندرم ادراری تناسلی یائسگی داروی گیاهی وجود دارد؟

طبق طب سنتی چینی گیاهانی مثل مارچوبه چینی، ریشه شیرین بیان، گل همیشه بهار و کامفری در سلامت واژن و روانکاری و رطوبت آن موثر هستند.

حرف پایانی

آتروفی واژن یا همان واژینیت آتروفیک می‌تواند به طور چشمگیری کیفیت زندگی جنسی هر زنی را تحت تاثیر قرار دهد. کاهش تولید استروژن و در نتیجه خشکی واژن منجر به بروز علائمی چون درد، سوزش، خارش، لکه بینی، خونریزی، ترشحات غیرمعمول، مشکلات و عفونت‌های ادراری می‌شود که برای فرد ناراحت کننده و مختل کننده زندگی خواهد بود. مهم است که به اندازه هر جنبه دیگری از سلامت، سلامت جنسی خود را در اولویت قرار داده و در صورت بروز هر یک از علائم ذکر شده به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌‌تواند با تشخیص و درمان به موقع کمک کننده‌ای برای شما باشد.