سرطان دهانه رحم (Cervical cancer) نوعی سرطان است که در سلولهای دهانه رحم یا سرویکس، ایجاد می شود. دهانه رحم به بخش پایین رحم گفته می شود که رحم را به واژن مرتبط می نمایند. گونه های مختلف ویروس پاپیلومای انسانی (human papillomavirus) که به اختصار به آن اچ پی وی می گویند (عامل یک نوع عفونت مقاربتی است)، در بیشتر سرطانهای دهانه رحم نقش دارد.
سیستم ایمنی بدن هنگامی که در معرض اچ پی وی قرار می گیرد، معمولا اجازه نمی دهد این ویروس آسیبی به بدن وارد نماید. با این حال در درصد کمی از افراد، ویروس سالها در بدن زنده می ماند و طی فرایندی منجر به تغییر برخی سلولهای دهانه رحم به سلولهای سرطانی می شود. با آزمایشهای غربالگری منظم و دریافت واکسن به موقع اچ پی وی، میتوانید خطر ابتلا به این سرطان را کاهش دهید.
علائم و نشانه های سرطان دهانه رحم چیست؟
سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه معمولا علامتی ایجاد نمی کند. در مراحل پیشرفته تر، علائم زیر ممکن است ایجاد شود:
- خونریزی واژن پس از مقاربت، بین پریودها و پس از یائسگی
- ترشحات آبکی یا خونی از واژن که ممکن است غلیظ بوده و بوی بدی بدهد. (برای دانستن دیگر دلایل بوی بد واژن کلیک کنید)
- درد لگن یا درد در حین رابطه جنسی
انواع سرطان دهانه رحم
تعیین نوع سرطان دهانه رحم به مشخص کردن برنامه درمانی موثرتر کمک می کند. انواع اصلی سرطان دهانه رحم عبارتند از:
- کارسینوم سلولهای سنگفرشی: این نوع سرطان سرویکس در سلولهای مسطح و نازک لایه آستر پوشاننده بخش بیرونی دهانه رحم که به واژن متصل می شود ایجاد می شود. بیشتر سرطانهای دهانه رحم، از نوع کارسینوم سلولهای سنگفرشی هستند.
- آدنوکارسینوم: این نوع سرطان رحم در سلولهای غده ای ستونی شکل که مجرای دهانه رحم را می پوشانند، ایجاد می شوند.
گاهی اوقات هر دو نوع سلولهای نامبرده در سرطان دهانه رحم درگیر هستند. در موارد بسیار نادر، سرطان در سلولهای دیگری از دهانه رحم شروع می شود.
در چه صورت باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورتی که هر گونه علامتی دارید که شما را نگران کرده است حتما به پزشک مراجعه نمایید.
چه عواملی موجب سرطان رحم می شوند؟
سرطان دهانه رحم زمانی شروع می شود که سلولهای سالم دهانه رحم شروع به تغییر دی ان ای (جهش) می کنند. DNA سلول حاوی دستورالعملی است که به سلول می گوید چه کاری باید انجام بدهد.
سلولهای سالم با سرعت مشخصی رشد می کنند و تکثیر می شوند و در زمان تعیین شده می میرند. جهش در سلول باعث می شود سلول به صورت خارج از کنترل رشد و تکثیر نماید و در زمان مشخص شده نمیرد. تجمع سلولهای غیر طبیعی، توده ای به نام تومور تشکیل می دهد. سلولهای سرطان به بافتهای اطراف حمله ور می شوند و تومور به این ترتیب گسترش یا متاستاز می یابد و به نواحی دیگر بدن می رسد.
هنوز علت دقیق سرطان دهانه رحم مشخص نیست اما مشخص شده است که ویروس پاپیلومای انسانی در آن نقش دارد. اچ پی وی وضعیتی شایع است و بیشتر کسانی که به آن آلوده می شوند دچار سرطان نمی شوند. یعنی عوامل دیگری مانند محیط و سبک زندگی نیز بر ابتلا به سرطان تاثیر دارند.
تعیین مرحله سرطان رحم چگونه است؟
اگر پزشک تشخیص دهد دچار سرطان رحم هستید، آزمایشهای بیشتری برای تعیین مرحله سرطان و پیشرفت آن صورت میگیرد. مرحله سرطان تعیین کننده روش درمان است که بر اساس موارد زیر تشخیص داده می شود:
- عکس برداری: ممکن است عکس برداری با اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آر آی و یا پت اسکن انجام شود تا به پزشک در گستردگی سرطان کمک کند.
- معاینه بصری مثانه و راست روده: پزشک ممکن است با استفاده از ابزار مخصوصی، مثانه و راست روده را مشاهده کند تا وضعیت آنها را مشخص نماید.
چه عواملی احتمال ابتلا به سرطان رحم را افزایش می دهند؟
- شریک های جنسی متعدد: هر چه تعداد شریکان جنسی تان بیشتر باشد، احتمال ابتلا به اچ پی وی بیشتر می شود.
- فعالیت جنسی در سنین پایین: داشتن رابطه جنسی در سن پایین خطر اچ پی وی را افزایش می دهد.
- ابتلا به سایر بیماریهای مقاربتی: داشتن یک عفونت مقاربتی دیگر مانند سوزاک، سیفیلیس، کلامیدیا و یا ایدز احتمال اچ پی وی را بیشتر می کند.
- ضعف سیستم ایمنی: احتمال ابتلا به سرطان رحم در کسانی که به دلیلی دچار ضعف سیستم ایمنی هستند و دچار اچ پی وی شده اند، بیشتر است.
- سیگار کشیدن: آمار ابتلا به سرطان رحم در افراد سیگاری بیشتر است.
- قرار گیری در معرض داروهای پیشگیری از سقط جنین: اگر مادر شما دارویی به نام دی اتیل استیل بسترول در بارداری مصرف کرده باشد، خطر برخی انواع سرطانه دهانه رحم به نام آدنوکارسینوم سلولهای شفاف، در شما بیشتر است.
روشهای پیشگیری از سرطان دهانه رحم چیست؟
برای کاهش خطر سرطان دهانه رحم موارد زیر را انجام دهید:
- در مورد امکان استفاده از واکسن اچ پی وی با پزشک صحبت کنید. دریافت واکسن برای پیشگیری از عفونت اچ پی وی احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم و سرطانهای دیگر مرتبط با این عفونت را کاهش می دهد. از دکتر بپرسید آیا این واکسن به درد شما میخورد یا نه.
- آزمایش منظم پاپ اسمیر را فراموش نکنید. در این آزمایش غربالگری، وضعیتهای پیش سرطانی دهانه رحم شناسایی می شوند و به این ترتیب از سرطان به موقع میتوان پیشگیری کرد. توصیه می شود از بیست و یک سالگی پاپ اسمیر شروع شود و هر چند سال یک بار (با توجه به نتیجه آزمایش)، تکرار شود.
- رابطه جنسی محافظت نشده و پرخطر انجام ندهید.
- دخانیات استعمال نکنید.
آیا در صورتی که باکره باشم باز هم نیاز به پاپ اسمیر دارم؟
پزشکان توصیه می کنند صرف نظر از سابقه فعالیت جنسی، آزمایش پاپ اسمیر را در صورت امکان انجام بدهید. با این حال از آنجایی که موارد سرطان دهانه رحم که ارتباطی با اچ پی وی ندارند بسیار نادرند، غربالگری آن اهمیتی ندارد. در واقع هیچ آزمایش غربالگری مناسبی برای این انواع سرطان دهانه رحم وجود ندارد و این موارد در این غربالگریها شناسایی نمی شوند بلکه زمانی تشخیص داده می شوند که فرد با علائمی مانند درد و خونریزی غیر طبیعی رحم مراجعه می کند و تحت بررسی پزشکی قرار می گیرد.
آزمایش پاپ اسمیر چگونه است؟
در این آزمایش، نمونه ای از سلولهای دهانه رحم با ابزاری شبیه به گوش پاک کن یا فرچه کوچک برداشته می شود و برای بررسی در زیر میکروسکوپ، به آزمایشگاه فرستاده می شود تا مشخص شود آیا تغییراتی که نشان دهنده خطر سرطان باشد در آنها به وجود آمده است یا نه. در صورتی که بخواهید باکره بمانید، در مورد انجام این آزمایش با پزشک مشورت کنید.
آزمایش اچ پی وی چگونه است؟
این آزمایش نیز مشابه پاپ اسمیر انجام می شود و در حالی که دراز کشیده اید، پزشک نمونه ای از سلولهای دهانه رحمتان را (از طریق واژن) برمی دارد. تفاوت آن با پاپ اسمیر در این است که متخصص در آزمایشگاه به دنبال وجود عفونت اپ چی وی می گردد.
آیا کسانی که رابطه جنسی نداشته اند ممکن است دچار اچ پی وی شوند؟
اگر هرگز هیچ نوع دخول جنسی را تجربه نکرده اید، احتمال این که اچ پی وی داشته باشید بسیار کم است اما از آنجایی که انواع دیگر تماسهای جنسی نیز میتوانند منجر به انتقال این عفونت شوند، اگر تماس جنسی داشته اید ابتلا به اچ پی وی حتی در صورت عدم تجربه دخول جنسی، غیر ممکن نیست. اگر هیچ تماس جنسی با کسی نداشته اید دچار اچ پی وی نمی شوید.
آیا پس از در آوردن رحم (هیسترکتومی) نیاز به پاپ اسمیر دارم؟
این بستگی به نوع جراحی در آوردن رحم دارد. اگر در طی این عمل، دهانه رحم نیز برداشته شده باشد نیازی به پاپ اسمیر ندارید اما اگر دهانه رحم برداشته نشده باشد باید همانند دیگران این تست را انجام بدهید. توجه داشته باشید اگر دلیل انجام عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) سرطان رحم یا تخمدان یا دهانه رحم بوده است، لازم است پاپ اسمیر را ادامه دهید تا بر هر گونه تغییر در بافتهای واژن نظارت شود.
راههای انتقال ویروس پاپیلومای انسانی (عامل سرطان دهانه رحم) چیست؟
- رابطه جنسی کامل (با دخول)
- رابطه جنسی دهانی با فرد آلوده
- تماس با ناحیه تناسلی فرد آلوده
- استفاده از وسایل جنسی مشترک
- انتقال مایعات واژنی فرد آلوده به دست و انگشتها
- همچنین امکان گسترش اچ پی وی از طریق تماس غیر جنسی ممکن است. در یک پژوهش در سال 2016 مشخص شد 11 درصد از نوزادان در حین تولد (زایمان طبیعی مادر) دچار اچ پی وی شده اند. با این حال این ریسک به نظر بسیار کم می باشد.
نحوه تشخیص سرطان رحم
بیشتر دستورالعملها توصیه می کنند از سن 21 سالگی غربالگری سرطان دهانه رحم انجام شود. آزمایشهای غربالگری شامل موارد زیر هستند:
- پاپ اسمیر
- آزمایش دی ان ای تشخیص اچ پی وی
در صورتی که پزشک به سرطان دهانه رحم مشکوک باشد، با معاینه دهانه رحم کار تشخیص را شروع می کند. در این معاینه، ابزار بزرگ نمایی به نام کولپوسکوپ استفاده می شود تا سلولهای غیر طبیعی در دهانه رحم دیده شوند.
در معاینه با کولپوسکوپ، ممکن است نمونه برداری از دهانه رحم نیز صورت بگیرد. دو روش نمونه برداری وجود دارد:
- بیوپسی پانچ: در این روش با استفاده از ابزار تیزی، نمونه کوچکی از بافت دهانه رحم برداشته می شود.
- کورتاژ اندوسرویکال: در این روش با استفاده از ابزار قاشقی شکلی به نام کورت یا یک فرچه نازک، کمی از بافتهای دهانه رحم تراشیده می شوند تا به عنوان نمونه از آنها استفاده شود.
- نمونه برداری با برق (حلقه سیم برقدار): در این روش با استفاده از سیم برق دار با ولتاژ پایین، نمونه بافت بریده و برداشته می شود. این عمل تحت بی حسی موضعی در مطب معمولا صورت می گیرد.
- بیوپسی مخروطی: در این روش پزشک به لایه های عمیق تر دهانه رحم دست می یابد. نمونه برداری مخروطی در بیمارستان و تحت بیهوشی ممکن است انجام شود.
روشهای درمان سرطان دهانه رحم
روشهای درمانی زیادی برای سرطان دهانه رحم وجود دارد که بسته به مرحله آن تعیین می شود. به طور کلی درمانهای اصلی زیر برای این منظور وجود دارند که ممکن است به صورت تکی یا همراه با هم تجویز شوند:
- عمل جراحی
- شیمی درمانی
- پرتو درمانی
همچنین درمانهای مکمل مانند درمان هدفمند، ایمنوتراپی و درمان تسکینی نیز از جمله درمانهای سرطان دهانه رحم هستند.
عمل جراحی درمان سرطان دهانه رحم چگونه است؟
سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه به خوبی با جراحی درمان می شود. بسته به اندازه تومور، مرحله آن و این که آیا فرد قصد بارداری در آینده را دارد یا خیر روش جراحی انتخاب می شود. روشهای جراحی درمان سرطان دهانه رحم به صورت زیر است:
- عمل جراحی فقط برای برداشتن تومور: در این روش، تومور باید خیلی کوچک باشد تا بتوان فقط ناحیه سرطانی را با بیوپسی مخروطی برداشت. در این روش یک تکه مخروطی شکل از بافتهای سرویکس برداشته می شود و بقیه آن دست نخورده باقی می ماند. در این روش فرد امکان بارداری در آینده را دارد.
- عمل جراحی برداشتن دهانه رحم (تراکلکتومی): سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه با روش تراکلکتومی رادیکال قابل درمان است. در این روش، دهانه رحم و بافتهای اطراف آن برداشته می شوند. رحم همچنان باقی می ماند بنابراین باز هم امکان بارداری وجود دارد.
- عمل جراحی برداشتن دهانه رحم و رحم یا هیسترکتومی: بیشتر سرطانهای دهانه رحم در مراحل اولیه، با هیسترکتومی رادیکال درمان میشوند. در هیسترکتومی رادیکال دهانه رحم، رحم و بخشی از واژن و غدد لنفاوی مجاور برداشته میشوند. این کار باعث علاج سرطان مراحل اولیه دهانه رحم شده و از بازگشت آن جلوگیری می کند. اما برداشتن رحم باعث می شود دیگر امکان بارداری وجود نداشته باشد.
- در عمل هیسترکتومی کم تهاجمی، به جای یک برش بزرگ، چند برش کوچک در شکم ایجاد می شود. این کار در سرطان دهانه رحم که در مراحل اولیه است قابل انجام است. کسانی که تحت این جراحی قرار می گیرند، سریعتر بهبود می یابند و مدت زمان بستری ماندن آنها در بیمارستان کمتر است. اما برخی تحقیقات نشان می دهند این روش جراحی هیسترکتومی ممکن است کارایی کمتری نسبت به هیسترکتومی مرسوم داشته باشد. بنابراین پیش از تصمیم گیری، با چند پزشک مشورت کنید.
پرتو درمانی برای درمان سرطان رحم چگونه است؟
در پرتو درمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون استفاده می شود تا سلولهای سرطانی نابود شوند. پرتو درمانی اغلب با شیمی درمانی ترکیب می شود تا سرطان دهانه رحم که به بافتهای اطراف پیشروی کرده است را از بین ببرد. همچنین در صورتی که خطر برگشت سرطان زیاد باشد، پس از جراحی پرتو درمانی ممکن است تجویز شود. پرتو درمانی ممکن است از خارج از بدن، از داخل بدن و یا ترکیبی از هر دو، استفاده شود.
آیا پرتو درمانی تاثیری بر یائسگی نمی گذارد؟
اگر هنوز یائسه نشده باشید، پرتو درمانی ممکن است باعث یائسگی شود. اگر پس از پرتو درمانی ممکن است بخواهید باردار شوید، از پزشک درباره راههای محافظت از تخمکها پیش از شروع درمان، سوال کنید.
