امروزه با پیشرفت های پزشکی در حیطه درمان ناباروری، زوج های زیادی توانسته اند صاحب فرزند شوند. درمان ناباروری با IVF یکی از موفق ترین گزینه هایی است که توانسته است مشکلات نازایی را بطور قابل توجهی کاهش دهد. نازایی در شرایطی اتفاق می افتد که زوجین با وجود داشتن رابطه جنسی بدون جلوگیری به مدت 1 سال نتوانند صاحب فرزند شوند. طیف وسیعی از مشکلات بین مردان و زنان در ایجاد ناباروری دخیل هستند، برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره علل و دلایل ناباروری به مقاله ” عوامل موثر در نازایی ” مراجعه نمایید.
در این بخش از مقالات، به چگونگی انجام IVF، مراحل درمان، مزایا و عوارض این روش خواهیم پرداخت، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
IVF چیست؟
بارور ساختن تخمک در آزمایشگاه ( in vitro fertilization ) که در اصطلاح به آن IVF گفته می شود، نوعی روش درمان نازایی است که در آن تخمک و اسپرم از بدن زن و مرد خارج شده و عمل لقاح در آزمایشگاه انجام می شود. این روش درمان با استفاده از فناوری کمک باروری ART انجام می شود و از این طریق تخمک و اسپرم در خارج از بدن بارور می شوند. بعد از انجام لقاح، تخمک بارور شده در داخل رحم مادر قرار می گیرد و در صورتی که لانه گزینی در دیواره رحم صورت گیرد بارداری اتفاق می افتد.
IVF در چه مواردی و برای چه کسانی توصیه می شود؟
درمان با این روش شامل مواردی است که یکی از زوجین یا هردو از مشکلات ناباروری رنج می برند و یا دارای مشکلات و بیماری هایی هستند که بارداری طبیعی را غیرممکن می سازد. بطور کلی از درمان ناباروری با IVF در موارد زیر استفاده می شود:
- لوله های فالوپ مسدود شده یا آسیب دیده
- آندومتریوز
- اختلالات مرتبط با اسپرم و تعداد کم اسپرم
- سندروم تخمدان پلی کیستیک ( PCOS ) و سایر بیماری های تخمدان
- خطر انتقال بیماری های ژنتیکی
- مشکلات و بیماری های مرتبط با رحم
- ناباروری با مشکلات شناخته نشده
- فیبروئید رحم
فرایند درمان چقدر طول می کشد؟
مدت زمان انجام این فرایند از زمان خارج کردن تخمک و اسپرم، تا اتفاق افتادن بارداری، حدودا بین 4 تا 6 هفته طول می کشد. این مدت زمان شامل مصرف داروهای تحریک تخمک گذاری، خارج کردن تخمک و اسپرم، لقاح در آزمایشگاه و لانه گزینی است.
میزان موفقیتIVF بر اساس سن
درمان ناباروری با IVF بطور متوسط 40 درصد موفقیت در زنان کمتر از 40 سال داشته و با افزایش سن میزان موفقیت آن کاهش می یابد. بنابراین، سن فاکتور مهمی در درمان موفقیت آمیز باروری محسوب می شود. میزان موفقیت درمان ناباروری با IVF با توجه به سن به شرح زیر است:
- کمتر از 35 سال ؛ 46 درصد
- 35 تا 37 سال ؛ 34 درصد
- 38 تا 40 سال ؛ 21 درصد
- 41 تا 42 ؛ 10 درصد
- 43 سال به بالا ؛ 3 درصد
تفاوت IVF و IUI چیست؟
IVF لقاح آزمایشگاهی و خارج رحمی است در حالی که IUI لقاح داخل رحمی است و لقاح در داخل بدن مادر انجام می شود. در این روش، اسپرم های باکیفیت جمع آوری و شستشو داده می شوند و سپس از طریق یک کاتر در داخل رحم مادر قرار داده می شوند. از طریق این روش به اسپرم کمک می شود تا راحت تر به تخمک بپیوندد و عمل لقاح راحت تر اتفاق بیفتد. درحالیکه در درمان با IVF اسپرم و تخمک خارج از بدن ترکیب می شوند و سپس به داخل رحم منتقل می شوند. علاوه بر این، IUI روش کم تهاجمی تر و کم هزینه تری نسبت به IVF است، اما میزان موفقیت آن نسبتا کمتر است.
مراحل درمان ناباروری با IVF
در ابتدای شروع فرایند درمان، پزشک برای شما داروهایی برای تحریک تخمک گذاری تجویز خواهد کرد. این داروها با هدف قطع سیکل قاعدگی و افزایش تخمک گذاری تجویز می شوند. گونادوتروپین یکی از داروهایی است که با تحریک تخمدان ها باروری را تسهیل می کند. نوع، دوز و مدت زمان شروع مصرف دارو مطابق با نظر پزشک خواهد بود، اما بطور معمول این داروها 1 الی 2 هفته قبل از شروع عادت ماهیانه مصرف می شوند.
بعد از شروع مصرف داروها، پزشک از طریق انجام آزمایش خون و سونوگرافی، وضعیت رشد فولیکول ها را بررسی خواهد کرد. فولیکول ها کیسه های کوچک حاوی تخمک در داخل تخمدان هستند. خود تخمک ها بسیار کوچک و غیرقابل مشاهده هستند، اما از طریق سونوگرافی واژینال اندازه و تعداد فولیکول های در حال رشد قابل مشاهده است. در صورتی که داروهای تحریک کننده تخمدان موثر واقع شده باشند، مرحله بعد توسط پزشک آغاز می شود.
بعد از اطمینان از رشد فولیکول ها، پزشک برای افزایش قابلیت باروری تخمک، نوعی دارو تزریق خواهد کرد و بعد از گذشت 36 ساعت تخمک ها قابل استخراج هستند.
در این مرحله پزشک از طریق هدایت یک سوزن ظریف به داخل تخمدان ها، اقدام به خارج کردن تخمک ها می کند. این مرحله در کلینیک یا بیمارستان و توسط پزشک متخصص از طریق سونوگرافی واژینال انجام می شود. تخمک ها بعد از استخراج در داخل ظرفی حاوی محلول خاص قرار می گیرند و سپس ظرف را در محیط کنترل شده آزمایشگاه قرار می دهند. برای راحتی بیشتر بیمار و کاهش ناراحتی، ممکن است از بی حسی موضعی و یا داروی مسکن خفیف استفاده شود.
همزمان با تخمک گیری، نمونه گیری از اسپرم مرد نیز در این مرحله انجام می شود. نمونه اسپرم برای بهبود کیفیت در آزمایشگاه 2 بار شستشو داده می شود و اسپرم های با کیفیت بالا و متحرک برای عمل لقاح انتخاب می شوند.
بعد از ارزیابی و بررسی تخمک های خارج شده، عمل لقاح از طریق ترکیب اسپرم و تخمک انجام می شود. برای افزایش شانس موفقیت، ممکن است از روش میکرواینجکشن استفاده شود که در آن اسپرم به طور مستقیم در داخل تخمک ها تزریق می شود.
بطور متوسط 3 روز بعد از تخمک گیری، تخمک ها رشد کرده و تبدیل به رویان می شوند. بطور متوسط 50 درصد از تخمک های بارور شده به مرحله بلاستوسیت پیشرفت می کنند. این مرحله مناسب ترین زمان برای انتقال جنین به رحم مادر است. تخمک هایی که رشد نمی کنند دور انداخته می شوند. در صورتی که تعداد تخمک ها بیشتر از میزان مورد نیاز باشد، ممکن است تخمک ها منجمد شده و برای انتقال جنین در بارداری های آینده استفاده شوند.
3 تا 5 روز بعد از خارج کردن تخمک و انجام عمل لقاح، تخمک وارد رحم می شود تا عمل لانه گزینی انجام شود. طی این فرایند جنین به وسیله یک کاتر توسط متخصص در داخل گردنه رحم قرار داده می شود تا لانه گزینی انجام شود. این مرحله نسبتا سریع و بدون درد است.
بارداری زمانی اتفاق می افتد که جنین شروع به لانه گزینی در دیواره رحم کند. 2 هفته بعد از انتقال جنین تست بارداری انجام می شود و در صورت مثبت بودن پاسخ آزمایش سایر اقدامات درمانی و بررسی هفتگی وضعیت حاملگی انجام می شود.
اقدامات قبل از درمان با IVF
قبل از شروع فرایند درمان با IVF به معاینه پزشکی کامل و انجام برخی آزمایش ها نیاز خواهید داشت. برخی از مواردی که طی این مرحله انجام می شود عبارتند از:
- معاینه رحم از طریق تست پاپ اسمیر، سنوگرافی و ماموگرافی
- تجریه و تحلیل مایع منی
- غربالگری عفونت های مقاربتی و بیماری های عفونی
- بررسی تخمدان
- آزمایش خون و ادرار
- تجویز دارو
- غربالگری از نظر انتقال مشکلات ژنتیکی
بعد از درمان با IVF چه اتفاقی می افتد؟
بسیاری از افراد بعد از انجام این روش، به فعالیت های عادی خود باز می گردند. با این حال، پزشک توصیه می کند به مدت 24 ساعت بعد از درمان، بطور کامل استراحت کرده و سپس روند عادی زندگی را با رعایت دستورالعمل ها از سر بگیرید. برخی از افراد ممکن است علائمی عمچون لکه بینی، یبوست، نفخ و حساسیت سینه ها را تجربه کنند، که طی یکی دو روز برطرف خواهد شد. 2 هفته بعد از انتقال جنین به رحم می توانید تست بارداری انجام دهید.
مراقبت های بعد از درمان
موفقیت بارداری با روش IVF را می توان به کمک برخی روش ها و اقدامات بعد از انتقال جنین تا حدودی افزایش داد. برخی از این اقدامات به شرح زیر است:
- چند روز بعد از انتقال جنین لازم است به مدت 24 ساعت در رختخواب بمانید و استراحت کنید.
- در صورت تجویز دارو توسط پزشک حتما مطابق با دستورالعمل پزشک داروها را مصرف کنید و از قطع خودسرانه آن ها پرهیز کنید.
- یکی از مراقبت های بعد از درمان با IVF تغیر در رژیم غذایی و مصرف سبزیجات و میوه جات است. غذاهای غنی از کلسیم، پروتئین و ویتامین ها را مصرف کنید.
- در صورت صلاحدید پزشک از مکمل های اسید فولیک استفاده کنید.
- از تماس با مواد شیمیایی پرهیز کنید.
- مصرف دخانیات، سیگار و الکل را متوقف کنید.
- از انجام فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین اجتناب کنید.
- بهتر است تا زمان صلاحدید پزشک از برقراری رابطه جنسی پرهیز کنید.
داروهای تجویزی در درمان ناباروری با IVF
در طول فرایند درمان با IVF پزشک برای تسهیل فرایند باروری، داروهای خوراکی یا تزریقی را تجویز خواهد کرد. این داروها از طریق تحریک تخمدان و افزایش تخمک گذاری، شانس باروری را افزایش می دهند. دوز و دستورالعمل مصرف داروها با توجه به شرایط شما توسط پزشک تعیین خواهد شد. برخی از رایج ترین داروها عبارتند از:
- هورمون محرک فولیکول FSH
- گونادوتروپین
- کلومیفن سیترات
- پروژسترون
- لتروزول
- متفورمین
- استرادیول
عوارض درمان با IVF
عوارض ناشی از مصرف داروها عبارتند از:
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- گرگرفتگی
- درد در ناحیه شکم
- بزرگ شدن تخمدان ها
- کبودی ناشی از تزریق
عوارض حین استخراج تخمک عبارتند از:
- خونریزی
- عفونت
- آسیب به مثانه، روده یا اندام تناسلی
- سندروم تحریک بیش از حد تخمدان ( OHSS )
عوارض جانبی بعد از انتقال جنین عبارتند از:
- یبوست
- نفخ
- لکه بینی
- گرفتگی عضلانی
- حساسیت سینه ها در اثر افزایش استروژن
خطرات
IVF با وجود اثربخشی بالا در درمان نازایی با عوارض و خطراتی همراه است که برخی از آن ها عبارتند از:
- افزایش احتمال زایمان های دوقلو و چندقلویی
- زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد
- سقط جنین
- حاملگی خارج رحمی
تعیین جنسیت جنین از طریق IVF
یکی از مزایای درمان ناباروری با IVF تعیین جنسیت جنین برای پیشگیری از نواقص زنتیکی است. قبل از کاشت جنین در رحم، می توان از طریق بررسی کروموزوم های نر و ماده و انجام اقدامات لازم، جنسیت جنین را تعیین کرد. از این طریق جنین با جنسیت دلخواه پدر و مادر در انکوباتور نگهداری می شود و سپس بعد از گذشت 3تا 5روز به روش میکرواینجکشن ( ICSI ) به رحم مادر منتقل می شود.
چگونه می توان موفقیت درمان با این روش را افزایش دهیم؟
برخی از عواملی که در میزان موفقیت بارداری به روش IVF نقش دارند عبارتند از:
- سن
- قد و وزن
- تعداد کل حاملگی ها
- تعداد تولدهای قبلی
- استفاده از تخمک اهدایی
- تعداد چرخه ها و دوره های IVF
- شرایط سلامتی و سابقه بیماری ها
دلیل شکست درمان با IVF
برخی از رایج ترین دلایل عدم موفقیت درمان ناباروری با IVF عبارتند از:
- تخمک گذاری زودرس
- عدم بارور شدن تخمک
- پایین بودن کیفیت اسپرم
- توقف رشد جنین و یا عدم کاشت جنین
- مشکلات مربوط به تخمک گیری یا انتقال جنین
- عدم رشد تخمک ها
- نابهنجاری کروموزومی
- اختلالات لانه گزینی
سوالات متداول
اکثر پزشکان توصیه می کنند بعد از یک دوره ناموفق، یک دوره سیکل قاعدگی کامل داشته باشید. بطور معمول لازم است بعد از منفی بودن نتیجه، به مدت4 تا 6 هفته صبر کرده و سپس برای دوره جدید اقدام کنید.
در صورت تجربه هر یک از علائم زیر لازم است با پزشک خود مشورت کنید:
- تب بالاتر از 38 درجه سانتی گراد
- مشاهده خون در ادرار
- خونریزی شدید واژینال
- درد شدید در ناحیه لگن
در اغلب موارد این روش دردی ندارد، با این حال گیرنده های درد از فردی به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است برخی افراد درد را کمتر و برخی بیشتر حس کند. در اغلب مواقع درد بصورت سوزش خفیف احساس می شود.
بهترین سن انجام IVF قبل از 35 سالگی است و بعد از آن میزان موفقیت بطور قابل توجهی کاهش میابد.
بعد از انجام این درمان لازم است به مدت 24 ساعت استراحت داشته باشید. بنابراین بهتر است در این روز مرخصی بگیرید و استراحت کافی داشته باشید.
یافته های مشخصی برای تایید نقش IVF در ایجاد نقایص مادرزادی در دسترس نیست. مطالعات نشان می دهند، خطر چنین نواقصی در کودکان که با روش IVF متولد می شود کمی بیشتر است. دلیل اصلی این مشکل ناشی از تاخیر در لقاح یا مشکلات اصلی مرتبط با ناباروری است.
انجماد جنین نیز یکی از روش هایی است که در این درمان استفاده می شود. انتخاب اینکه تخمک زنده بارور شود و یا تخمک منجمد شده، به انتخاب والدین و تشخیص پزشک وابسته است. با این حال، در مواقعی که تخمک های زیادی در آزمایشگاه بارور شده اند، مکن است پزشک تعدادی از تخمک ها را برای استفاده در بارداری های آینده منجمد کند.
به شرایطی که برداشت تخمک از تخمدان ها بدون مداخله دارویی انجام شود و تخمک ها طبق سیکل طبیعی خود تخمک گذاری کنند IVF طبیعی گفته می شود. میزان موفقیت این روش بسیار پایین است، به همین دلیل معمولا توسط پزشکان توصیه نمی شود.
درمان ناباروری به روش IVF خود به خود خطرناک نیست. اما شرایط خاصی وجود دارد که ممکن است عوارض و خطرات این روش را افزایش دهد. حاملگی پرخطر با این روش در صورت سن بالای مادر، چندقلویی و فشار خون بالا ممکن است اتفاق بیفتد.
2 هفته بعد از انتقال جنین به رحم مادر، با انجام تست بارداری می توان نتیجه بارداری را مشاهده نمود.
