ناباروری و نازایی به عنوان ناتوانی در باردار شدن با وجود داشتن مقاربت جنسی محافظت نشده برای حداقل یکسال تعریف شده است. به عبارتی در صورتی که زوجین بعد از یکسال تلاش برای بچه دار شدن، نتیجه ای دریافت نکنند، تشخیص نازایی مطرح می شود و باید برای درمان اقدام کنند.
انواع روش های درمان ناباروی
| روش های درمانی | مورد درمانی | هزینه | نحوه انجام کار | عوارض و خطرات |
|---|---|---|---|---|
| لقاح داخل رحمی (IUI) | کم بودن تعداد اسپرم تحرک ضعیف اسپرم ها مشکلات ناشناخته باروری | 3 تا 4 میلیون | قرار دادن اسپرم در نزدیکی لوله فالوپ | ایجاد عفونت با احتمال بسیار اندک |
| لقاح مصنوعی یا آزمایشگاهی (IVF) | انسداد لوله های فالوپ سندروم تخمدان پلی کیستیک آندومتریوز مشکلات مربوط به تخمک گذاری یا اسپرم ها | 9 تا 20 میلیون | انجام لقاح با تخمک و اسپرم خارج از رحم | احتمال بارداری دوقویی و چند قلویی |
| دریافت تخمک اهدایی | برای زنان بالای 40 سال مشکلات تخمک گذاری و نارسایی تخمدان | 30 تا 40 میلیون | لقاح مصنوعی با تخمک اهدایی و اسپرم مرد و انتقال به رحم | عدم وجود پیوند ژنتیکی با مادر |
| رحم جایگزین | مشکلات رحمی در زنان زنان ناتوان در بارداری | 200 تا 400 میلیون | انتقال اسپرم پس از انجام لقاح آزمایشگاهی به رحم اهدا کننده | زمانبر بودن احتمال ایجاد مشکلات حقوقی |
| میکرواینجکشن ( ICSI ) | کیفیت پایین اسپرم کم بودن تعداد اسپرم | 15 تا 17 میلیون | تزریق اسپرم سالم از طریق سوزن به تخمک | احتمال بروز نقایص رشدی در کودکان وارد آمدن آسیب به تخمک |
| بلوغ آزمایشگاهی (IVM) | زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک کم بودن تعداد تخمک های بالغ | 8 تا 15 میلیون | خارج کردن تخمک از رحم و نگهداری در آزمایشگاه تا رسیدن به بلوغ کامل | احتمال بارداری دو قلویی یا چند قلویی |
علت و دلایل ایجاد نازایی
نازایی ممکن است در نتیجه مشکلاتی در دستگاه تناسلی زنانه یا مردانه و یا ترکیبی از هر دو ایجاد شود و دلایل مختلفی می تواند منجر به ایجاد آن شود. رایج ترین دلایل ایجاد ناباروری عبارتند از:
- اختلال در عملکرد طبیعی تولید اسپرم در مردان
- اختلالات تخمک گذاری همچون: سندروم تخمدان پلی کیستیک ( PCOS )، هایپرپرولاکتینمی، اختلالات تیروئید و دیابت.
- نابهنجاری های رحم و دهانه آن
- مشکلات ناشی از آسیب یا انسداد لوله فالوپ
- بیماری های زمینه ای همچون: آندومتریوز، سرطان و بیماری التهابی لگن
- نارسایی اولیه تخمدان و یائسگی زودرس
- نابهنجاری های مادرزادی در دستگاه تناسلی
روش های درمان ناباروری
روش های درمانی مختلفی برای رفع مشکل فرزندآوری زوجین وجود دارند که برخی از آن ها اثر بخشی بالای 70 درصد دارند. روش درمانی با توجه به علت نازایی متغیر است و پزشک با بررسی شرایط شما بهترین درمان را توصیه خواهد کرد. در ادامه رایج ترین درمان ها را بررسی خواهیم کرد.
- لقاح داخل رحمی ( IUI ):
در مواقعی که مشکلات باروری در نتیجه ناتوانی اسپرم در رسیدن به تخمک ایحاد شده باشد، با لقاح داخل رحمی می توان شانس بارداری را افزایش داد. در این روش، پزشک از طریق کاتر، اسپرم را مستقیما در نزدیکی لوله های فالوپ قرار می دهد تا شانس لقاح افزایش پیدا کند. علاوه بر این، از طریق تزریق هورمونHCG آزاد شدن تخمک از فولیکول تحریک می شود. به عبارت دقیق تر در روش IUI اسپرم مرد بطور مستقیم توسط پزشک در داخل رحم زن قرار می گیرد تا شانس فرزندآوری افزایش پیدا کند.
این روش درمانی برای زوج هایی که با تعداد کم اسپرم و تحرک ضعیف اسپرم روبرو هستند، مناسب است. علاوه بر این، درمان نازایی با IUI به عنوان اولین گزینه درمان برای زوج هایی با مشکلات باروری ناشناخته است. اطمینان از سلامت لوله های فالوپ در زنان، لازمه انجام این روش درمانی است. IUI در زنان بالای 40 سال و افرادی که دارای انسداد لوله های فالوپ، عفونت لگنی و آندومتریوز هستند کمتر موثر است. علاوه بر این، در مواقعی که مشکلات ناباروری در نتیجه نابهنجاری در دستگاه تناسلی مردانه و مورفولوژی اسپرم ایجاد شده باشد، این روش موثر نخواهد بود.
در اغلب موارد خطر جدی برای این درمان وجود ندارد، با این حال، در مواقع نادری احتمال ایجاد عفونت وجود دارد.
مشکل تحت درمان و سن خانم در میزان موفقیت درمان با IUI تاثیرگذار است. به طور کلی در این روش درمانی شانس موفیت بین 3 تا 80 درصد است. اگر عدم بارداری به دلیل وجود مشکلات رحم باشد احتمال موفقیت IUI به 55 درصد خواهد رسید.
از طرفی در خانم هایی که سن آن ها زیر 30 سال است احتمال موفقیت در هر دوره 17% است. در صورتیکه سن خانم بالاتر از 40 سال باشد نرخ بارداری 5 درصد و نرخ زایمان 3 درصد خواهد بود.
- لقاح مصنوعی یا آزمایشگاهی ( IVF ):
در صورتی که سایر درمان های ناباروری موفقیت آمیز نباشد، پزشک درمان با لقاح مصنوعی یا IVF را توصیه می کند. در این روش، ابتدا تخمدان ها برای تخمک گذاری تحریک می شوند و سپس تخمک و اسپرم به آزمایشگاه ارسال می شوند و لقاح خارج از رحم انجام می شود و بعد جنین تشکیل شده به رحم مادر منتقل می شود. میزان موفقیت درمان ناباروری با IVF بسته به سن متفاوت است و از 12 تا 70 درصد اثربخشی دارد.
در برخی موارد، در صورت صلاحدید پزشک، برای اطمینان از کیفیت لانه گزینی و انتخاب تخمک بهتر، جنین در مرحله بلاستوسیت به رحم مادر منتقل شود. بلاستوسیت مرحله ای است که در آن جنین یا رویان به مدت 5 الی 6 روز رشد کرده باشد. در این مرحله جنین در آزمایشگاه کشت شده و تا زمان رسیدن به مرحله بلاستوسیت در آنجا نگهداری می شود. بعد از رسیدن تخمک به این مرحله، یک یا دو جنین با پتانسیل رشد بهتر انتخاب شده و به رحم مادر منتقل می شود. این روش احتمال چندقلوزایی و حاملگی خارج رحمی را کاهش می دهد.
IVF برای افرادی مناسب است که از طریق سایر روش های درمانی همچون IUI نتیجه نگرفته اند. علاوه بر این، افرادی که مبتلا به بیماری هایی همچون انسداد لوله های فالوپ، مشکلات تخمک گذاری، سندروم تخمدان پلی کیستیک ( PCOS ) آندومتریوز و مشکلات مرتبط با اسپرم هستند، می توانند از این روش درمانی استفاده کرده و شانس باروری را افزایش دهند.
عوارض جانبی ناشی از تزریق هورمون قبل از برداشتن تخمک، از عوارض این درمان است. علاوه بر این، IVF نوعی روش تهاجمی است و احتمال بارداری های دوقلویی و چندقلویی در آن زیاد است. در صورتی که تحت پوشش بیمه نباشید ممکن است این روش برای شما گران و هزینه بر باشد.
در صورتی که سن زن پایین تر از 35 سال باشد، متخصصان 46% موفقیت را برای درمان با استفاده از IVF پیشبینی میکنند. از سنین 35 تا 37 سالگی این عدد به 37 درصد کاهش پیدا میکند و در صورتی که سن خانم بالاتر از 40 سال باشد بارداری با استفاده از IVF تنها 19 درصد امکان دارد.
- اهدای تخمک:
درمان ناباروری به روش اهدای تخمک مشابه با IVF است با این تفاوت که در این روش از تخمک اهدایی فرد دیگری استفاده می شود و سپس از طریق لقاح با اسپرم همسر در آزمایشگاه، جنین به رحم مادر منتقل می شود. در این روش فرایند تخمک گذاری در فرد اهداکننده از طریق مصرف داروهای باروری و تحریک کننده تخمک ها انجام می شود.یکی از معایب این روش نامرتبط بودن مادر و جینن از نظر بیولوژیکی است.
این روش درمانی برای زنان بالای 40 سال و افرادی که دارای مشکلات مربوط به تخمک گذاری و نارسایی تخمدان هستند مناسب است. علاوه بر این، در صورتی که مادر دارای یک اختلال ژنتیکی است، برای جلوگیری از انتقال آن به جنین می توان از تخمک اهدایی استفاده کرد. درمان با تخمک اهدایی همچنین برای افرادی که از سایر روش های درمانی نتیجه ای دریافت نکرده اند می تواند منجر به باروری شود.
استفاده از این روش زمانبر است و ممکن است پرهزینه باشد. علاوه بر این، برخی مادران ممکن است نتوانند با عدم وجود پیوند ژنتیکی بین مادر و جنین کنار بیایند. اهدای تخمک مانند IVF احتمال بارداری های چندقلویی و عوارض مرتبط با آن را افزایش می دهد.
اهدای تخمک در 50 تا 70 درصد موارد در درمان ناباروری موثر واقع می شود و در بهترین حالت به 80 درصد هم میرسد.
پایین بودن سن خانم، شرایط جسمی مناسب بدن مادر و با کیفیت بودن اسپرم در بالا رفتن درصد موفقیت این روش موثر است.
- رحم جایگزین:
در این روش پس از لقاح اسپرم و تخمک در آزمایشگاه، جنین به رحم فرد اهداکننده رحم منتقل می شود و تمام مراحل بارداری و تولد نوزاد، در بدن فرد اهداکننده انجام می شود. میزان موفقیت بارداری با این روش درست همانند بارداری طبیعی در زنانی بدون مشکلات نازایی است.
این نوع درمان ناباروری برای زوج هایی مناسب است که می خواهند فرزندشان با آن ها تطابق بیولوژیکی داشته باشد، اما در بارداری ناتوان هستند. این روش برای افرادی که مشکلات رحمی دارند، امکان بارداری ندارند و یا احتمال بروز عوارض خطرناک در آن ها وجود دارد مناسب است.
این روش فرایندی زمان بر است. جنبه های حقوقی نباید نایده گرفته شود و لازم است قبل از اقدام، قراردادی بین طرفین انجام شود که شامل جزئیاتی مانند حقوق والدین، حضانت و سایر شرایط باشد. حتما توجه داشته باشید که تمام مراحل بصورت قانونی انجام شود.
این روش در 75 درصد مواقع موثر واقع میشود. به همین دلیل رحم جایگزین را یکی از موفق ترین روش های درمان ناباروری میدانند.
- میکرو اینجکشن ( ICSI ):
در مواقعی که اسپرم مردان با کیفیت پایین یا تعداد کم است از این روش استفاده می شود. درمان با میکرو اینجکشن مشابه با IVF است با این تفاوت که اسپرم به جای ترکیب در آزمایشگاه، مستقیما به داخل رحم تزرق می شود تا فرایند لقاح انجام شود. در این روش، ابتدا تخمدان ها از طریق دارو تحریک می شوند و سپس پزشک اسپرم سالم را از طریق سوزن به تخمک تزریق می کند. از نظر اثربخشی هردو روش یکسان هستند و می تواننند شانس باروری را افزایش دهند.
این روش درمانی اغلب برای مشکلات ناباروری مرتبط با مردان انجام می شود. افرادی که دارای اسپرم غیر طبیعی با تعداد کم و مشکلات مورفولوژیکی مربوط به آن مواجه هستند، می توانند برای فرزندآوری از این روش استفاده کنند.
احتمال بروز نقایص رشدی در کودکان از عوارض این روش است. از طرفی در حین تزریق اسپرم به تخمک از طریق سوزن ممکن است به تخمک ها آسیب وارد شود. احتمال توقف رشد جنین پس از انتقال نیز از عوارض احتمالی است.
میکرواینجکشن (ICSI) به صورت کلی 5 تا 40 درصد احتمال موفقیت دارد. عامل تعیین کننده میزان موفقیت سن خانم است.
- زنان زیر 35 سال 30 تا 40%
- زنان 35 تا 38 سال 25 تا 30%
- زنان 38 تا 40 سال 15 تا 20%
- رنان بالای 40 سال 5 تا 10%
- بلوغ تخمک در آزمایشگاه ( IVM ):
IVM گزینه درمانی ارجح برای بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک PCOS است. این بیماران تعداد تخمک های بالغ کمتری نسبت به سایر زنان دارند. از این رو، تعدادی از تخمک ها از رحم خارج شده و در آزمایشگاه نگهداری می شود تا زمانی که به بلوغ کامل برسند. بعد از بالغ شدن تخمک ها، سایر مراحل مشابه با روش ICSI و IVF انحام می شود.
این روش درمانی برای افراد مبتلا به تنبلی تخمدان و زنانی که فاقد تخمک های بالغ هستند مناسب است.
احتمال بارداری دو قلویی یا چندقلویی از عوارض این روش درمان است. در برخی موارد نیز ممکن است عوارض ناشی از مصرف برخی داروها نمایان شود.
میزان موفقیت این روش درمانی در هر دوره 32 درصد است.
- تلقیح نطفه داخل لوله رحم ( GIFT ) و انتقال نطفه بارور شده به درون لوله رحم ( ZIFT ):
در صورت سالم بودن لوله های رحم، می توان از این روش بری درمان ناباروری استفاده کرد. البته لازمه انجام این روش سلامت کامل اسپرم از نظر کیفیت و تحرک است و افرادی که دارای نابهنجاری اسپرم هستند نمی توانند این روش درمانی را انجام دهند. درمان از طریق GIFT از طریق جمع آوری تخمک و اسپرم و سپس انتقال آن ها داخل لوله رحم است.
درمان به روش ZIFT شامل تلفیقی از روش های IVF و GIFT است، اما میزان موفقیت آن در درمان ناباروری بیشتر از آن هاست. درمان شامل انتقال نطفه بارور شده به درون لوله رحم است. تفاوت این روش با روش GIFT در این است که در روش ZIFT جنین در مرحله زیگوت به لوله فالوپ منتقل می شود.
افرادی که دارای نابنهجاری های رحمی آندومتریوز خفیف و اختلال در دستگاه ایمنی هستند، کاندید مناسبی برای درمان با GIFT هستند. البته به شرطی که لوله های فالوپ در سلامت کامل باشند. افرادی که دارای مشکلاتی همچون ضعفیف بودن تخمدان ها هستند، می توانند از درمان با روش ZIFT بهره مند شوند.
عوارض ناشی از این درمان عبارتند از:
- خطر حاملگی خارج رحمی
- افزایش احتمال بارداری چندقلویی
- خطر سقط جنین و مرده به دنیا آمدن نوزاد
با استفاده از این روش به احتمال 30 درصد بارداری رخ خواهد داد. در حدود 80 درصد بارداری هایی که با استفاده از این روش انجام میشوند با تولد نوزاد زنده پایان میابند. امکان چندقلو زایی در این روش درمانی وجود دارد. همچنین ممکن است با احتمال 1 درصد بارداری خارج رحمی اتفاق بیفتد.
- لیزر هچینگ جنین:
لایه زونا پلوسیدا از زمان لقاح تا رسیدن تخمک به جداره آندومتر، از جنین محافظت می کند. بعد از تبدیل رویان به بلاستوسیت، این لایه توسط آنزیم های طبیعی از بین می رود و جنین وارد رحم می شود. پاره شدن این لایه در اصلاح هچینگ گفته می شود. درصورتی که این اتفاق بطور طبیعی نیفتد، پزشک از طریق لیزر هچینگ این فرایند را انجام می دهد.
این روش برای افرادی که در مرحله انتقال جنین منجمد شده هستند، کاربرد دارد و باید قبل از انتقال جنین به رحم این لیزر انجام شود.
عوارض احتمالی شامل احتمال آسیب به جنین و بارداری دوقلوهای همسان است.
درصد موفقیت این روش به کیفیت جنین بستگی دارد و به صورت کلی میتوان گفت از 28 تا 80 درصد شانس موفقیت دارد. لیزر هچینگ جنین برای زوج هایی که از درمان IVF نتیجه ای نگرفتند تجویز میشود.
- درمان ناباروری با دارو:
داروهای ناباروری با هدف افزایش تخمک گذاری در زنان تجویز می شود. علاوه بر این، در بسیاری از مواقع همراه با سایر روش های درمانی همچون IVF و IUI به کار برده می شوند. این داروها در دو نوع خوراکی و تزریقی موجود هستند. رایج ترین نوع تزریقی آن گونادوتروپین است که مستقیما باعث تحریک تخمک گذاری می شود. رایج ترین داروهای خوراکی عبارتند از:
- لتروزول
- متفورمین
- کلومیفن ( کلومید )
دارودرمانی برای افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک مناسب است. علاوه بر این، افرادی که تحت درمان با روش IVF و IUI هستند نیز ممکن است با صلاحدید پزشک از دارودرمانی بهره مند شوند.
رایج ترین عوارض مصرف داروها عبارتند از؛ نفخ، حالت تهوع، سردرد، نوسانات خلقی، افزایش احتمال بارداری چندقلویی.
روش های جراحی برای درمان ناباروری
در مواردی که علت نازایی در اثر نابهنجاری و مشکلات مربوط به دستگاه تناسلی است، پزشک از طریق جراحی، اقدام به درمان می کند. برای مثال در زنان مبتلا به آندومتریوز، فیبروئید و مشکلات مربوط به لوله رحم از این روش ها استفاده می شود. رایج ترین درمان های جراحی عبارتند از:
در لاپاروسکوپی پزشک از طریق ایجاد برش کوچکی در نزدیکی ناف، یک دوربین به داخل رحم ارسال می کند تا با تشخیص دقیق، اقدامات درمانی را انجام دهد. از این روش اغلب برای درمان اختلالاتی همچون چسبندگی رحم، آندومتریوز و ترمیم لوله های فالوپ استفاده می شود. از طریق لاپاراسکوپی می توان اقدام به حذف بافت آسیب دیده کرد.
هیستروسکوپی نوعی درمان سرپایی شامل استفاده از یک تلسکوپ نوری برای بررسی مشکلات مربوط با دهانه رحم است. این روش بصورت واژینال انجام می شود و از طریق آن می توان فیبروم رحم و پولیپ آندومتر را از میان برداشت.
عوارض روش های درمان ناباروری در بانوان
برخی از رایج ترین عوارض درمان های ناباروری عبارتند از:
- بارداری دوقلویی و چند قلویی
- حاملگی خارج رحمی
- تحریک بیش از حد تخمدان
هزینه های درمان ناباروری
هزینه ها به نسبت روشی که پزشک به شما توصیه می کند متفاوت خواهد بود. روش توصیه شده توسط پزشک با توجه به علت نازایی و شرایط خاص هر بیمار تعیین می شود. درمان از طریق IUI در سال 1401 بین 1 تا 3 میلیون و روش IVF بین 10 تا 20 میلیون تومان برآورد شده است.
علاوه بر این، روش های جراحی در درمان ناباروری که با هدف رفع مشکلات مربوط به اندام های تولید مثل انجام می شود نیز متفاوت است. درمان با لاپاراسکوپی در سال 1401 حدودا بین 6 تا 11 میلیون تومان متغیر است و در صورت داشتن هزینه های جانبی این مبلغ ممکن است بیشتر شود. درمان با هیسترسکوپی هزینه ای مابین 4 تا 6 میلیون تومان و جراحی واریکوسل در مردان بطور متوسط 5 تا 13 میلیون تومان را شامل می شود. لازم به ذکر است، در صورتی که شما تحت پوشش باشید و در بیمارستان های دولتی برای درمان اقدام کنید هزینه ها متفاوت خواهد بود.
میزان موفقیت روش های درمان ناباروری
بطور کلی 30 تا 50 درصد افراد تحت درمان با روش های مختلف درمان ناباروری، از این درمان ها نتیجه گرفته اند. IVF که به عنوان درمان قطعی نازایی شناخته می شود، بیشترین اثربخشی در درمان ناباروری را دارد. افرادی که از سایر روش های درمانی نتیجه ای نگرفته اند، اغلب با انجام این نوع درمان نتیجه می گیرند. موفقیت بارداری از طریق IVF وابسته به سن است. این روش در افراد زیر 35 سال 46 درصد، در افراد بین 35 الی 37 سال 37 درصد و در افراد بالای 40 سال، 19 درصد موفقیت آمیز بوده است.
انتخاب پزشک و کلینیک تخصصی زنان
برای درمان ناباروری لازم است به پزشک متخصص زنان و زایمان و یا بیمارستان های تخصصی ناباروری مراجعه کنید. در انتخاب پزشک توجه به سابقه پزشک، تحصیلات و تخصص بسیار مهم است. البته میزان بودجه شما نیز در انتخاب متخصص تاثیرگذار است، برخی از پزشکان دستمزد بالاتری دریافت می کنند. تجهیزات مورد استفاده در کلینیک یا بیمارستان نیز از عواملی است که هنگام انتخاب پزشک لازم است مورد توجه قرار گیرند.
