آندومتریوز یکی از بیماری های دستگاه تناسلی زنان بوده که می تواند پیامدهایی را با خود به همراه داشته باشد که تشخیص و درمان به موقع آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله می خواهیم بررسی کنیم که آندومتریوز چیست و علل بروز و درمان آن به چه صورت است.
آندومتریوز چیست؟
آندومتریوز یک بیماری است که با رشد بافت آندومتر (پوشش داخلی رحم) در خارج از حفره رحم ایجاد می شود. آندومتریوز می تواند روی تخمدان ها، روده و بافت های پوشاننده لگن و به ندرت خارج از ناحیه لگن رخ دهد.
تغییرات هورمونی در چرخه قاعدگی باعث می شود که این بافت نابجای آندومتر رشد کند، ضخیم تر و تجزیه شود و درد و التهاباتی را با خود به همراه داشته باشد. در طی گذشت مدتی، این بافت تجزیه شده جایی برای خروج نداشته و در لگن گیر می کند و باعث ایجاد مشکلاتی می شود:
- مشکلات باروری
- ایجاد دردهای شدید در طول دوره قاعدگی
- التهاب و تحریک
- ایجاد کیست اندومتریوما یا کیست آندومتریوز
- تشکیل اسکار و زخم
- ایجاد چسبندگی در بافت ها و اندام های لگن
علائم آندومتریوز
علائم آندومتریوز در هر شخص متفاوت خواهد بود و در برخی افراد ممکن است اصلا هیچ درد یا علائمی مشاهده نشود. اما شایع ترین نشانه آن، درد لگن است. اما این بیماری می تواند باعث بروز علائم دیگر نیز شود:
- پریودهای دردناک
- درد در هنگام رابطه جنسی
- گرفتگی عضلات 1 یا 2 هفته قبل از قاعدگی
- خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی و لکه بینی بین قاعدگی
- ناباروری
- ناراحتی های گوارشی (اسهال، نفخ، تهوع، یبوست) به خصوص در دوران قاعدگی
- کمردردی که در هر زمانی از چرخه قاعدگی ممکن است بروز پیدا کند.
در صورت مشاهده هر یک از این علائم، حتما به پزشک مراجعه کرده و درمان را نادیده نگیرید. مهم است که هر خانمی به طور منظم چکاپ و معاینات زنان را انجام داده تا در صورت مشاهده هر گونه تغییرات توسط پزشک، درمان سریع انجام شود.
چه عواملی باعث آندومتریوز می شود؟
علت دقیق بروز آندومتریوز هنوز شناخته نشده است. اما چندین نظریه در مورد علت آن وجود دارد:
در این نظریه پزشکان بر این باورند که خون قاعدگی به جای آن که از رحم خارج شود، از طریق لوله های فالوپ به داخل حفره لگن رفته و باعث چسبیدن و رشد سلول های آندومتر به دیواره های لگن و سطوح اندام های لگن می شود و با هر قاعدگی ضخیم تر شده و خونریزی می‌کند.
ممکن است در دوران بلوغ هورمون هایی مثل استروژن باعث تبدیل سلول های جنینی به سلول های شبیه به آندومتر شوند.
طبق نظریه القایی، پزشکان بر این باورند که هورمون ها یا عوامل سیستم ایمنی بدن می توانند سلول های صفاقی (سلول‌هایی که در قسمت داخلی شکم قرار دارند) را به سلول های شبه آندومتر تبدیل کنند.
ممکن است بعد از عمل های جراحی مثل هیسترکتومی یا سزارین، سلول های آندومتر به محل برش جراحی متصل شده و به فضای خارجی رحم دسترسی پیدا کنند.
در این نظریه پزشکان معتقدند که سیستم مایع بافتی (لنفاوی) یا رگ های خونی می توانند باعث انتقال سلول های آندومتر به سایر قسمت های دیگر بدن شوند.
در این مورد ممکن است با اختلال در سیستم ایمنی، بدن توانایی تشخیص و از بین بردن بافت شبه آندومتر که در خارج از رحم رشد می‌کند را نداشته باشد.
مراحل آندومتریوز
آندومتریوز دارای 4 نوع و مرحله بوده که برای تعیین آن ها، عوامل مختلفی مثل محل، اندازه، تعداد و عمق بافت های آندومتر دخیل هستند. این مراحل شامل موارد زیر است:
در این مرحله، ممکن است در حفره لگن یا اطراف آن التهاب مشاهده شده و بر روی تخمدان، زخم های کوچک، ضایعات و یا کاشت آندومتر کم عمق ایجاد شود.
در این مرحله ممکن است در تخمدان و پوشش لگن، ضایعات سبک و کاشت های کم عمق مشاهده شود.
در این مرحله ضایعات بیش تری وجود داشته که شامل کاشت های عمیق در پوشش تخمدان و لگن است.
این مرحله شدیدترین مرحله محسوب می شود که در لایه لگن و تخمدان کاشت های عمیق ایجاد شده و ممکن است باعث ایجاد ضایعاتی در لوله های فالوپ و روده نیز شود.
تشخیص آندومتریوز
با توجه به این که علائم آندومتریوز می تواند با علائم بیماری هایی چون کیست تخمدان، بیماری التهابی لگن و سندرم روده تحریک پذیر مشابه باشد، تشخیص کمی دشوارتر و دارای مراحل بیش تری خواهد بود. در ابتدا پزشک تاریخچه ای از علائم بیمار، سابقه خانوادگی ابتلا به آندومتریوز و سلامت عمومی را بررسی می کند. سپس بیمار را معاینه کرده و در طول معاینه لگن، از اسپکولوم و نور برای دیدن داخل واژن و دهانه رحم استفاده می کند و به صورت دستی برای بررسی کیست یا جای زخم در پشت رحم، شکم را معاینه می کند.
پزشک بعد از معاینه آزمایشات زیر را تجویز خواهد کرد:
ممکن است از سونوگرافی ترانس واژینال و یا شکمی استفاده شود. در هر دو نوع، پزشک با استفاده از تصاویری از اندام های تولید مثل می تواند وجود یا عدم وجود آندومتریوز را بررسی کند.
تنها روشی که می توان به طور قطع آندومتریوز را مشاهده کرد و تشخیص داد، لاپاراسکوپی است. که با ایجاد برش های کوچک و جزئی، پزشک می تواند این بیماری را تشخیص داده و حتی آن را با همان روش از بین ببرد.
درمان آندومتریوز
هنوز درمان مشخصی برای آندومتریوز در نظر گرفته نشده است اما گزینه های پزشکی و جراحی وجود دارند که با آن ها بتوان علائم و بیماری را کنترل و از ایجاد هرگونه عوارض احتمالی جلوگیری کرد. پزشک ممکن است در ابتدا روش های درمانی دارویی و محافظه کارانه را امتحان کند و در صورت عدم جوابدهی آن ها، جراحی را پیشنهاد کند.
با توجه به شرایط بیمار و شدت بیماری، پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز کند:
پزشک ممکن است داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن را برای تسکین دردهای قاعدگی ناشی از آندومتریوز تجویز کند.
ممکن است پزشک با تجویز برخی هورمون های مکمل بتواند درد را تسکین داده و از پیشرفت اندومتریوز جلوگیری کند. در هورمون درمانی با تنظیم تغییرات هورمونی، از رشد بافتی که باعث ایجاد آندومتریوز می شود، جلوگیری خواهد شد. مثل قرص های ضد بارداری، تزریق مدروکسی پروژسترون، هورمون آزادکننده گونادوتروپین، دانازول و …
جراحی عموما در صورتی که روش های دارویی موثر نبوده و یا فرد قصد بارداری دارد انجام می شود. در این روش با برداشتن یا از بین بردن توده های اندومتر بدون آسیب رساندن به اندام های تناسلی، درمان انجام می شود.
امروزه از روش لاپاراسکوپی که یک جراحی کم خطر است، برای تشخیص و درمان آندومتریوز استفاده می شود. در این روش با استفاده از برش های کوچک در ناحیه شکم، ضایعات سوزانده، تبخیر و از بین می روند. هم چنین پزشکان می توانند با استفاده از لیزر این بافت اضافی را از بین ببرند.
در آخر اگر وضعیت بیمار با این درمان ها بهبود نیافت، ممکن است به عنوان آخرین راه، پزشک هیسترکتومی کامل را تجویز کند. در طول هیسترکتومی کامل، جراح رحم و دهانه رحم را برداشته و تخمدان ها را حذف می کند. شاید این روش بتواند آندومتریوز را درمان کند اما راه درمان نیست و اگر قصد بارداری در آینده را دارید این روشی مناسب نخواهد بود.
بر اساس شرایط فرد و میزان بیماری، دو نوع هیسترکتومی وجود دارد:
- هیسترکتومی جزئی: در این نوع، جراح بخش بالایی رحم را برداشته و دهانه رحم را در جای خود می گذارد.
- هیسترکتومی رادیکال: این نوع معمولا در صورت ابتلا به سرطان تجویز می شود و جراح کل رحم، دهانه رحم و قسمت بالایی واژن را حذف خواهد کرد.
عوارض آندومتریوز
یکی از جدی ترین عوارض این بیماری، ایجاد مشکلات باروری است. کسانی که در مراحل خفیف هستند ممکن است بتوانند باردار شوند اما در فرم های شدیدتر مشکلاتی برای فرد ایجاد خواهد شد.
اگر دچار این بیماری شده اید، به هیچ عنوان درمان و کنترل را نادیده نگیرید و حتما با پزشک مشورت کنید. ممکن است روز به روز علائم شدید تر شده و بارداری طبیعی را دچار مشکل کند و حتی دردهای ناشی از آن، باعث اختلال در فعالیت های روزمره و ایجاد افسردگی، اضطراب و سایر مسائل مربوط به سلامت روان نیز شود و هم چنین در فرم های شدیدتر ممکن است احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد.
عوامل خطر آندومتریوز
ابتلا به آندرومتریوز ممکن است بعد از چند سال از شروع چرخه قاعدگی ایجاد شده و دردهای شدیدی را با خود به همراه داشته باشد. پس بهتر است با دانستن عوامل خطر، احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:
- سن: این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد اما بیش تر در بین زنان 30 تا 40 سال دیده می شود.
- سابقه خانوادگی: در صورت داشتن سابقه خانوادگی حتما با پزشک مشورت کنید و تحت نظر باشید.
- سابقه بارداری: این بیماری در زنانی که سابقه بارداری نداشته اند بیش تر دیده شده است اما می تواند در زنانی که سابقه بارداری داشته اند نیز رخ دهد.
- سابقه قاعدگی: اگر در پریود خود مشکلاتی مثل: شروع قاعدگی در سنین پایین، دوره های کوتاه، دوره های سنگین و طولانی داشته اید، بیش تر در معرض خطر خواهید بود و حتما با پزشک مشورت کنید.
آیا جراحی می تواند به باردار شدن کمک کند؟
همان طور که قبلا اشاره کردیم، پزشک می تواند با استفاده از جراحی به روش لاپاراسکوپی آندومتریوز را با لیزر سوزانده و بافت مشابه را از بین ببرد و کسانی که قصد بارداری در آینده را دارند، این روش بهترین خواهد بود.
حرف آخر
آندومتریوز یک بیماری مزمن دستگاه تناسلی خانم ها بوده که در صورت عدم درمان و کنترل، ممکن است دردهای شدید و مشکلاتی چون ناباروری، چسبندگی رحم و لگن و حتی سرطان تخمدان را نیز به همراه داشته باشد. در این مقاله به طور کامل علائم این بیماری را شرح داده ایم. در صورت مشاهده هر گونه علائم و یا داشتن سابقه خانوادگی، حتما به پزشک مراجعه کنید.
