بیماری های دوران بارداری

بیماری های دوران بارداری مشکلات جسمی و روحی هستند که در دوره بارداری و پس از آن پدیدار می‌شوند. علائم ممکن است پیش از بارداری، حین بارداری و یا پس از آن پدیدار شده و به سلامت مادر، جنین یا هر دو آسیب بزنند. برخی از این بیماری‌ها به راحتی و با کمک متخصص زنان و زایمان قابل درمان هستند و برخی دیگر به توجه و مراقبت مادر، همراهان او و پزشک احتیاج دارند. برخی از این علائم در دوره بارداری پدیدار می‌شوند؛ یعنی فرد تا قبل از حاملگی علائمی را نشان نمی‌دهد.

ابتلا به برخی دیگر از مشکلات در این دوره شایع‌تر است. ابتلا به بیماری های دوران بارداری، این دوره نه ماهه را به مراتب چالش‌برانگیزتر می‌کند. حال آشنایی با این امراض و علائم هر یک می‌تواند در تشخیص به موقع، درمان و مدیریت آنها کمک بسیار زیادی کند. در واقع مسئله زمان در شناسایی و پیگیری وضعیت مادر اهمیت شایانی دارد؛ چراکه از وخامت بیماری و آسیب جدی به مادر و جنین پیشگیری می‌کند.

در این مطلب به شرح کامل بیماری های دوران بارداری در مادر و جنین می‌پردازیم. همچنین روش‌های لازم برای پیشگیری و مدیریت را بررسی خواهیم کرد. تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

علل بیماری های دوران بارداری

ابتلا به بیماری های دوران بارداری علل متنوعی دارند؛ زمینه برخی از بیماری‌ها از پیش در مادر وجود دارند و یا بارداری موجب ابتلا به آنها شده است. فارغ از علت ابتلا به بیماری، تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از آسیب به مادر و جنین پیشگیری کند.

علائم خطرناک در بارداری

برخی از علائم دوران بارداری شایع و خفیف هستند و جای نگرانی ندارند. برخی دیگر از این علائم خطرناک بوده و زنگ خطری برای مراجعه فوری به پزشک هستند. علائم خطرناک دوران بارداری عبارتند از:

• حالت تهوع شدید و بالا آوردن
• درد شدید و طولانی در ناحیه شکم
• توقف یا کندی حرکت جنین
• خونریزی واژینال یا خروج مایعات از دستگاه تناسلی در دوره بارداری
• خونریزی واژینال و ترشحات دستگاه تناسلی پس از بارداری
• تورم، قرمزی و درد دست‌ها و پاها
• خستگی شدید و آزاردهنده
• سردرد شدید، طولانی و تشدیدشده به مرور زمان
• احساس سرگیجه و سبکی سر
• تغییر در قدرت بینایی
• دمای بدن بالای 37 درجه سانتی گراد
• بادکردن دست‌ها و صورت
• افکار پریشان‌کننده و فکر آسیب به خود یا کودک
• مشکل در تنفس
• درد قفسه سینه یا ضربان قلب تند

اگر مادر جنین هر یک از این علائم موجب نگرانی مادر یا همراه او شود، باید سریعا به متخصص زنان و زایمان مراجعه کند.

چه کسانی به بیماری های دوران بارداری مبتلا می‌ شوند؟

هر شخص بارداری احتمال ابتلا به بیماری های دوران بارداری را دارد؛ برخی از عوامل احتمال ابتلا را بیشتر می‌کند. زمینه بیماری، ژنتیک، سبک زندگی و درگیری با بیماری‌های فعلی این احتمال را افزایش می‌دهد. برخی از علل ابتلا به بیماری های دوران بارداری عبارتند از:

• دیابت
• سرطان
• فشار خون بالا
• ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
• اختلالات کلیوی
• صرع
• کم خونی

دقت داشته باشید که درمان این بیماری‌ها در افراد باردار با افراد غیرباردار تفاوت دارد. برخی از داروها برای سلامت مادر و جنین مضر هستند. دوز مصرفی داروها و واکنش بدن مادر به داروها باید مرتب توسط پزشک ارزیابی شده و در صورت نیاز روی آنها تجدیدنظر شود.

فاکتورهای تاثیرگذار روی ابتلا به بیماری های دوران بارداری

• بارداری در سنین بالای 35 سال
• بارداری در سنین کمتر از 20 سال
• مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی در طی بارداری
• دوقلو یا سه‌قلو بودن جنین
• سابقه سقط جنین
• اختلال کم‌خوری عصبی
• چاقی و اضافه وزن شدید

بیماری های دوران بارداری

شناسایی و درمان بیماری های دوران بارداری در مراحل ابتدایی اهمیت زیادی دارد. برخی از این بیمار‌ی‌ها خفیف و سطحی هستند و با رعایت نکات ساده و مصرف دارو در یک بازه زمانی کوتاه درمان می‌شوند. برخی دیگر به ارزیابی مرتب پزشک نیازمندند. در ادامه با هر یک بیشتر آشنا می‌شویم:

1. افسردگی

افسردگی به معنای ناراحتی یا احساس غم در طول روز نیست بلکه بدین معناست که روند زندگی فرد در یک بازه زمانی دو تا سه هفته‌ای مختل شود. افسردگی مرتبط با بارداری به سه دسته تقسیم می‌شود؛ افسردگی پیش از بارداری، افسردگی بارداری و یا افسردگی پس از زایمان. علائم هر سه نوع افسردگی تا حدی شبیه به هم هستند و شامل نشانه‌های زیر می‌شوند:

• احساس ناراحتی، اضطراب و پوچی نسبتا طولانی مدت
• احساس درماندگی و منفی‌نگری
• از دست دادن انرژی
• خواب خیلی زیاد یا مشکل در خوابیدن
• اشتهای خیلی زیاد یا بی‌اشتهایی شدید
• احساس تحریک‌پذیری و بی‌قراری
• مشکل در تمرکز، به یاد آوردن مسائل و تصمیم‌گیری
• احساس گناه، بی‌ارزشی و درماندگی
• افکار خودکشی یا آسیب به خود و جنین

اگر چند مورد از این علائم به مدت دو هفته ادامه‌دار شوند به معنی احتمال ابتلا به افسردگی است. افسردگی از بیماری های دوران بارداری با درصد شیوع بالا است. این بیماری زنان را با چالش‌های زیادی در مراقبت از خودشان و جنین روبرو می‌کند. در صورت بروز علائم باید سریعا به پزشک مراجعه کرده و کمک حرفه‌ای و اصولی دریافت کرد.

برای بررسی چکاپ ها و آزمایش های بارداری کلیک کنید.

2. کم خونی و فقر آهن

زنان باردار نسبت به افراد عادی به آهن بیشتری احتیاج دارند. از سوی دیگر، کم خونی فقر آهن در زنان باردار بسیار شایع است. آنمی فقر آهن با تولد جنین با وزن پایین و زایمان زودرس در ارتباط است. علائم کم خونی عبارتند از:

• احساس خستگی و ضعف
• از حال رفتن یا غش کردن
• تنگی نفس
• رنگ پریدگی

هر فرد به 27 میلی گرم آهن به صورت روزانه احتیاج دارد. این مقدار طبق نظر متخصص و شدت کم خونی می‌تواند بیشتر هم شود. کم خونی از جمله مشکلاتی است که باید در قدم اول رفع شود و برای جبران کمبود آن در طولانی مدت مراقبت‌های لازم را انجام داد. خون هم برای سلامت مادر و هم رشد و تکامل جنین ضروری است.

3. اضطراب

اضطراب از دیگر مشکلات و بیماری‌های روحی روانی در زنان است که در دوران بارداری نیز پدیدار می‌شود. اختلالات اضطرابی از پیش درمان نشده یا علائم اضطراب پیش از بارداری زنگ خطری برای عود این نشانه‌هاست. اضطراب شامل احساس ترس، نگرانی، دستپاچگی شدید و حمله عصبی است. علائم ممکن است در طول زمان کاهش یا شدت یابند. اضطراب و افسردگی معمولا همزمان با هم رخ می‌دهند و روی نگرش، زندگی روزمره و روحیات فرد تاثیر می‌گذارند.

4. فشار خون بالا

فشار خون بالا (hypertension) زمانی رخ می‌دهد که سرخرگ‌های حامل خون به قلب باریک شوند. این امر موجب تحت فشار قرار گرفتن عروق خونی شده و جریان طبیعی خون را مختل می‌کند. حال در زن باردار، جریان خون برای رساندن اکسیژن و مواد مغذی به جفت ضروری است.

به این ترتیب جنین مواد مغذی را دریافت نکرده و روند رشد و تکامل کندی را تجربه می‌کند. همچنین مادر ممکن است دچار زایمان زودرس و پره اکلامپسی (preeclampsia) یا همان مسمومیت حاملگی شود. زنان مبتلا به فشار خون بالا باید قبل از بارداری و طی آن مرتب تحت نظر پزشک باشند و در صورت نیاز دارو مصرف کنند. فشار خون دوره بارداری (gestational hypertension) در نیمه دوم بارداری رخ می‌دهد و پس از زایمان از بین می‌رود.

5. ترومبوز سیاهرگی عمقی

ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) موجب ایجاد لخته خون در یکی از سیاهرگ‌های اصلی بدن شده و خطر آمبولی ریه را در پی دارد. این وضعیت در دوران بارداری شیوع بسیار پایینی دارد اما خطرات جدی سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کند.

بروز این وضعیت در سه ماهه اول بارداری و تا 6 هفته بعد از بارداری ممکن است. علائم ترومبوز سیاهرگی عمقی کدامند؟

• درد، تورم و حساسیت در نرمه ساق پا (در 80% مواقع در پای چپ و احساس درد بیشتر هنگام راه رفتن)
• درد سنگین یا داغ شدن پوست در ناحیه گرفتگی سیاهرگ
• قرمزی پوست در پشت ساق پا و زیر زانو

6. بیماری های دستگاه گوارش

تغییرات هورمونی دوران بارداری موجب شدت بیماری‌های زمینه‌ای گوارشی می‌شود. بیماری‌های گوارشی در بارداری با علائمی نظیر یبوست، حالت تهوع و استفراغ، نفخ و دردهای شکمی همراه هستند.

سرطان رفلاکس معده، سندروم روده تحریک‌پذیر، سوزش سر دل، سنگ کیسه صفرا، فتق هیاتال و عدم تحمل لاکتوز از جمله این بیماری‌ها هستند.

عدم توجه به تغذیه، تحرک کافی، مشکلات تیروئیدی، چاقی و حساسیت‌های غذایی موجب شدت علائم می‌شود.

7. دیابت دوران بارداری

دیابت دوران بارداری زمانی رخ می‌دهد که فرد قبل از بارداری دیابت نداشته باشد. به طور معمول، بدن شما غذا را به تبدیل به قندی به نام گلوکز می‌کند. گلوکز انرژی بدن را تامین می‌کند. برای تبدیل گلوکز به سوخت انرژی‌زا، پانکراس هورمونی به نام انسولین تولید می‌کند. در مادر مبتلا به دیابت دوران بارداری انسولین به مقدار کم تولید شده یا به درستی استفاده نمی‌شود. در عوض، گلوکز در جریان خون باقی مانده و موجب قند خون بالا یا همان دیابت می‌شود.

در صورت ابتلای زن باردار به این بیماری، شخص باید به دکتر زنان و زایمان مراجعه کرده و تحت درمان قرار بگیرد. عدم درمان احتمال تولد جنین چاق، پره اکلامپسی و زایمان سزارین را افزایش می‌دهد و از طریق جریان خون به سلول‌ها و بافت‌های بدن رسیده و انرژی آنها را تامین می‌کند.

8. هموروئید

با افزایش فشار رحم و شکم مادر باردار به ماهیچه‌های ناحیه مقعد و پایین راست روده، احتمال بروز هموروئید بسیار زیاد است. رشد جنین، افزایش جریان خون در این ناحیه، نزدیک شدن به سه ماهه سوم بارداری، یبوست و نشستن طولانی مدت در سرویس بهداشتی موجب وخامت هموروئید بارداری می‌شود.

هموروئید خارجی موجب درد، خارش و خون‌ریزی به‌خصوص هنگام اجابت مزاج می‌شود. هموروئید داخلی همراه با خونریزی جزئی و بدون درد است. این وضعیت معمولا تا چند هفته پس از زایمان از بین می‌رود. استفاده از کمپرس سرد، ورزش کافی، رژیم غذایی سرشار از فیبر و مراقبت از وزن می‌تواند به کنترل هموروئید در دوران بارداری کمک کند. هموروئید از بیماری های دوران بارداری است که 25% از زنان باردار آن را تجربه می‌کنند.

9. پره اکلامپسی

پره اکلامپسی یکی از بیماری های دوران بارداری است که در نیمه دوم بارداری نمایان می‌شود. این بیماری می‌تواند خطرات بسیار آسیب‌زا و تهدید‌کننده‌ای برای جان مادر داشته باشد. برخی از فاکتورهای خطر در ابتلا به پره اکلامپسی در دوران بارداری عبارتند از:

• ابتلا به فشار خون بالا، دیابت، مشکلات کلیوی یا بیماری خودایمنی لوپوس
• ابتلا به پره اکلامپسی در بارداری‌های پیشین
• بارداری در سنین 35 سالگی یا بالاتر
• جنین دوقلو یا سه قلو
• اضافه وزن و چاقی
• اولین بارداری

پره اکلامپسی می‌تواند منجر به زایمان زودرس و در خطر قرار گرفتن جان کودک شود.

بیشتر بخوانید: خونریزی (هماتوم) در بارداری

10. بیماری و عفونت‌ های تناسلی

عفونت‌ها و بیماری‌های مقاربتی ممکن است در دوران بارداری فرد را مبتلا کرده و موجب مشکلاتی برای مادر، فرزند و یا هر دو شود. برخی از عفونت‌ها هنگام زایمان و از طریق کانال زایمان به جنین منتقل می‌شوند و برخی دیگر از طریق جفت راه خود را به سمت بدن جنین پیدا می‌کنند.

بسیاری از بیماری‌های عفونی و مجاری ادرار از طریق مراقبت‌های پیش از بارداری، طی بارداری و پس از آن قابل درمان و رفع هستند.

عوارض این نوع بیماری‌ها عبارتند از:

• سقط جنین (قبل از 20 هفتگی)
• زایمان زودرس (قبل از 37 هفتگی)
• وزن پایین جنین هنگام تولد
• عیوب مادرزادی نظیر نابینایی، کوری، ناهنجاری‌های استخوانی و اختلالات شناختی
• زایمان نوزاد مرده (در 20 هفتگی بارداری یا پس از آن)
• مرگ نوزاد پس از زایمان
• مشکل در سلامت بدن مادر

اگر فرد قصد بارداری و مادرشدن دارد باید حتما قبل از بچه‌دار شدن تحت نظر پزشک قرار بگیرد و واکسن سرخجه و ابله مرغان تزریق کند. در طول بارداری تزریق داروهای درمان آنفولانزا طبق تجویز پزشک منعی ندارد. اگر فرد به یکی از بیماری‌های مقاربتی مبتلاست باید حتما با پزشک متخصص صحبت کند تا شانس تولد نوزاد سالم را به حداکثر برساند.

تشخیص زودهنگام بیماری‌های مقاربتی و انواع عفونت‌ها فرصت درمان قطعی را به متخصصین می‌دهد. علاوه بر این، با پیگیری به موقع احتمال انتقال بیماری به جنین به حداقل می‌رسد.

11. کبد چرب

کبد چرب تجمع چربی اضافه در کبد و سلول‌های کبدی است. چربی معمولا به شکل تری‌گلیسیرید و اسیدهای چرب در کبد جمع می‌شود اما چربی اضافه مشکلات جدی به دنبال دارد. کبد چرب از بیماری های دوران بارداری با شیوع پایین حساب می‌آید؛ این بیماری مشکلی جدی بوده و قابل پیشگیری یا پیش‌بینی نیست.

علائم کبد چرب در زنان باردار شامل خستگی، حالت تهوع و استفراغ، درد شکمی، سردرد، خستگی، گیجی و زردی است. البته برخی از این علائم با عوارض بارداری یکی هستند و همین امر تشخیص کبد چرب در زنان باردار را دشوار می‌کند. به همین دلیل برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون، سی تی اسکن و روش‌هایی از این قبیل توسط دکتر زنان و زایمان توصیه می‌شود.

عوارض رایج بارداری و علائمی که باید جدی بگیرید.

به خاطر داشته باشید که دوره نه ماهه بارداری عوارض خاص خود را دارد. این عوارض قابل مدیریت هستند و تقریبا هر مادری این علائم را با شدت مختلفی تجربه می‌کند. این عوارض رایج عبارتند از:

• مشکلاتی در دستگاه گوارش، دفع و هاضمه مثل یبوست، نفخ و تکرر ادرار
• تغییر در حالات روحی و خلق و خو مثل بروز علائم افسردگی و اضطراب
• ویار یا میل به غذاهای خاص
• ورم، سرگیجه و درد پاها

حال برخی از نشانه های خطرناک در بارداری نیاز به پیگیری فوری و مراجعه به پزشک دارند. این علائم عبارتند از:

• تب و سردرد شدید، مکرر و طولانی
• خارش و مشکلات پوستی
• حالت تهوع و استفراغ زیاد
• لکه بینی
• تار شدن دید
• کاهش یا کند شدن حرکات جنین
• اضافه وزن شدید و ناگهانی

این نشانه‌ها طبیعی نیستند و بهتر است در صورت مشاهده با پزشک خود در این باره صحبت کنید.

سوالات متداول

1. آیا می توان از بیماری های دوره حاملگی جلوگیری کرد؟

برخی از بیماری‌های دوران حاملگی قابل اجتناب هستند. واکسن، درمان‌های دارویی، خودمراقبتی و در تماس نبودن با افراد حامل بیماری می‌تواند تاثیر بسزایی در پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها داشته باشد.

2. بارداری چه عوارضی برای مادر و جنین ایجاد می کند؟

فشار خون بالا، دیابت دوران بارداری، عفونت، پره اکلامپسی، افسردگی و اضطراب از عوارض بارداری برای مادران هستند.زایمان زودرس، وزن پایین و انتقال بیماری‌های مادر از عوارضی هستند که جنین به آنها مبتلا می‌شود. احتمال بروز عوارض به عوامل مختلفی بستگی دارد.

3. آیا بیماری های دوره بارداری خطرناک هستند؟

همه بیماری‌ها خطرناک نیستند؛ تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از خطرات بیماری های دوران بارداری بکاهد. هپاتیت، آبله مرغان، ویروس ابولا، پره اکلامپسی، دیابت و فشار خون دوران بارداری می‌توانند برای مادران باردار خطرناک باشند.

4. بیماری های خطرناک در بارداری کدامند؟

افسردگی و اضطراب، دیابت، فشار خون بالا، پره اکلامپسی، بیماری‌های کبدی، لخته خون، بیماری‌های مقاربتی و چاقی از بیماری های خطرناک دوره حاملگی به حساب می‌آیند.

5. آیا بواسیر از بیماری های دوره بارداری است؟

با افزایش فشار وارده به بخش تحتانی بدن و تغییرات هورمونی بسیاری از زنان باردار دچار هموروئيد یا بواسیر می‌شوند. نرخ این بیماری در خانم‌های باردار بین 25 تا 35 درصد است.

6. آیا احتمال رفلاکس معده در دوره حاملگی وجود دارد؟

حدودا 90 درصد از زنان باردار در سه ماهه سوم بارداری دچار رفلاکس معده می‌شوند. رفلاکس معده موجب سوزش سر دل و در مواقع شدید موجب حالت تهوع و استفراغ می‌شود.

7. آیا دیابت بارداری جز بیماری های خطرناک حاملگی است؟

دیابت از دیگر بیماری های دوران بارداری است. دیابت کنترل‌ و درمان‌نشده منجر به قند خون بالا می‌شود. این حالت مشکلات زیادی را برای مادر و کودک ایجاد کرده و احتمال سزارین را افزایش می‌دهد.

8. کدام ماه بارداری خطرناک است؟

سه ماهه اول بارداری دوره‌ای حساس از حاملگی به حساب می‌آید. قرارگرفتن مادر در معرض عوامل آسیب‌زا و بیماری‌زا احتمال ایجاد مشکلات جدی را بیشتر می‌کند.

کلام پایانی و راهنمای مراجعه به پزشک

بیماری های دوران بارداری شامل اختلالات، مشکلات و حالاتی هستند که بارداری مادر را تحت تاثیر قرار می‌دهند. برخی از این بیماری‌ها با روش‌های درمانی ساده و خودمراقبتی کنترل و رفع می‌شوند، برخی دیگر برای مادر و جنین آسیب‌زا هستند.

مراجعه مرتب به پزشک متخصص زنان و زایمان، رعایت نکات مراقبتی، انجام به موقع آزمایش‌ها، توجه به تغذیه و فعالیت‌ بدنی احتمال بروز انواع بیماری های دوران بارداری را به حداقل می‌رساند. تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند. در صورت شدت عوارض بارداری یا مشاهده علائم خطرناک باید سریعا به پزشک متخصص مراجعه کنید.