پره اکلامپسی (Pre-eclampsia) یا مسمومیت بارداری یک وضعیت جدی در دوران بارداری است که ممکن است برای مادر و جنین خطرناک باشد. با اینکه علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نشده است، اما تشخیص زود هنگام و مدیریت مناسب آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله، به بررسی عوامل خطر، علائم، تشخیص و درمان پره اکلامپسی خواهیم پرداخت تا به مخاطبان اطلاعات کامل و کاربردی در زمینه این اختلال ارائه دهیم.
مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی
پره اکلامپسی یک اختلال پیچیده است که تا کنون علت دقیق آن مشخص نشده است. این بیماری معمولاً در ماه های آخر بارداری (از هفته 20 ام بارداری تا 7 روز بعد از زایمان) رخ می دهد. مسمومیت بارداری با افزایش فشار خون، افزایش پروتئین در ادرار (پروتئینوری) و تورم در دست ها و پاها همراه است.
اگر خانم های باردار برای درمان اقدام نکنند پره اکلامپسی برای مادر و جنین عوارض بسیار خطرناک ایجاد خواهد کرد. در بسیاری از موارد، زایمان ممکن است راهکاری مؤثر در درمان پره اکلامپسی باشد. زمان زایمان معمولاً به میزان شدت مسمومیت و وضعیت مادر و نوزاد بستگی دارد. در صورت پیشرفت سریع یا شدت بالای علائم پره اکلامپسی، پزشک ممکن است تصمیم به زایمان فوری بگیرد تا از وخیم شدن وضعیت جلوگیری کند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره زایمان سزارین
تفاوت اکلامپسی و پره اکلامپسی
پره اکلامپسی به مرحله ای قبل از اکلامپسی اشاره دارد. اگر پره اکلامپسی به طور مناسب کنترل نشود، به اکلامپسی تبدیل می شود. اکلامپسی یک وضعیت جدی تر و خطرناک تر از پره اکلامپسی است. اکلامپسی در مراحل پایانی بارداری یا حتی پس از زایمان رخ می دهد و برای مادر و نوزاد بسیار خطرناک است.
اگر مادر به اکلامپسی دچار شود، این اختلال معمولاً با تشنج همراه است. تشنج های مربوط به اکلامپسی در دوران بارداری یا حتی پس از زایمان رخ می دهند. تشنج های اکلامپسی می توانند برای مادر و جنین خطرناک باشند و نیاز به مراقبت و درمان فوری دارند.
علائم مسمومیت بارداری
علائم پره اکلامپسی می توانند متعدد باشند و در بسیاری از موارد، برخی از این علائم به طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می دهند. علائم پره اکلامپسی عبارتند از:
- فشار خون بالا (هایپرتانسیون) که باعث ایجاد مشکلات جدی در عروق خونی و افزایش خطرات مرتبط با آن می شود.
- افزایش میزان پروتئین در ادرار یا پروتئینوری (علت دفع پروتئین در ادرار می تواند استرس، کم آبی یا بیماری کلیوی هم باشد)
- در پره اکلامپسی ممکن است ترومبوسیتوپنی (کاهش تعداد پلاکت ها در خون) رخ دهد.
- مشکلات در بینایی مانند تاری دید و بینایی چشم در پره اکلامپسی رخ می دهد.
- سردرد شدید و مزمن
- پف اطراف چشم
- التهاب در صورت
- تنگی نفس به علت تجمع مایعات در ریه ها
- درد در قسمت بالایی شکم معمولاً در زیر دنده ها و در سمت راست
- حالت تهوع و استفراغ
- مشکلات کبدی از جمله افزایش آنزیم های کبدی و علائم مسمومیت کبدی
- افزایش وزن ناگهانی
علائم مسمومیت بارداری خفیف
علائم پره اکلامپسی خفیف در مراحل ابتدایی خطرناک نیست، اما با توجه به پیشرفت بیماری، علائم بیماری می تواند به شدت افزایش یابد و عوارض جدی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. از این رو، هر گونه علامت یا نشانه ناراحت کننده در دوران بارداری باید مورد توجه قرار گیرد و به پزشک گزارش شود. علائم مسمومیت بارداری خفیف شامل موارد زیر می باشد:
- افزایش وزن به صورت غیر طبیعی
- افزایش غیر طبیعی ورم خصوصا در پاها
- وجود پروتئین در ادرار
دلایل بروز پره اکلامپسی یا مسمومیت بارداری
عوامل متعددی ممکن است باعث ابتلا به پره اکلامپسی شوند. در ادامه، برخی از علل مسمومیت حاملگی بیان شده اند:
- بارداری چند قلویی
- مشکلات سیستم ایمنی
- صدمه دیدن رگ های خونی
- جریان خون بسیار کم و ناکافی در رحم
- بیماری دیابت
- بیماری های کلیوی
- اگر سن مادر در هنگام بارداری کمتر از 18 سال و بیشتر از 35 سال باشد.
- حاملگی اول
- ژن های خاص
- عدم توجه به اضافه وزن مجاز در بارداری و افزایش بسیار زیاد وزن
- برخی بیماری ها و اختلالات فشار خون بالا در دوران بارداری
راه های تشخیص مسمومیت حاملگی
تشخیص مسمومیت حاملگی یا پره آکلامپسی نیاز به بررسی های مختلف دارد. این بررسی ها به منظور تشخیص وضعیت سلامت مادر و جنین انجام می شوند و با دیگر چکاپ ها و آزمایش های بارداری اندکی تفاوت دارند. اگر فشار خون مادر در هفته 20 ام بارداری از حد نرمال بیشتر باشد، ممکن است نشانه ابتلا به مسمومیت حاملگی باشد. در این موارد، پزشک معمولاً توصیه می کند تا افراد دارای این علامت آزمایشات زیر را انجام دهند:
- آزمایش ادرار (پروتئینوری): مقدار پروتئین در ادرار افزایش می یابد.
- آزمایش عملکرد کلیه: عملکرد کلیه مورد ارزیابی قرار می گیرد.
- آزمایش خون: میزان پلاکت در خون کاهش می یابد.
- آزمایش عملکرد کبد: میزان آنزیم های کبدی افزایش می یابد.
علاوه بر این، اگر همراه فشار خون بالا علائمی مانند ادم ریوی، سردرد و اختلالات بینایی دیده شده باشد، نیاز به مطالعات بیشتر و تصویر برداری است.
لیست آزمایشات و تفسیر آزمایش پره اکلامپسی
آزمایشاتی که در دوران پره آکلامپسی انجام می شود، به منظور ارزیابی وضعیت سلامت مادر و جنین می باشد. این آزمایشات معمولاً در جهت تشخیص و پیشگیری از مشکلات خطرناک در دوران بارداری انجام می شوند. برخی از آزمایشات رایج در دوران بارداری که ممکن است در برنامه های پیشگیری از مسمومیت بارداری نیز نقش داشته باشند، عبارتند از:
آزمایش ادرار
آزمایش ادرار ۲۴ ساعته یکی از روش های متداول برای اندازه‌گیری میزان پروتئین در ادرار و بررسی نسبت پروتئین به کراتینین است. این آزمایش اطلاعات مهمی در مورد وضعیت کلیه و تشخیص مشکلاتی مانند پره آکلامپسی را فراهم می کند.
آزمایش خون
آزمایش خون در دوران بارداری برای بررسی عملکرد اعضای مختلف بدن انجام می شود. این آزمایشات شامل بررسی عملکرد کبد، عملکرد کلیه، و تعداد پلاکت ها(سلول هایی که باعث لخته شدن خون منجر می گردند) می شوند.
سونوگرافی جنین
در دوران بارداری، سونوگرافی جنین یکی از ابزار های مهم برای ارزیابی رشد و سلامت جنین و نظارت بر پیشرفت بارداری است. سونوگرافی جنین با استفاده از امواج فرا صوت انجام می شود و به پزشک اطلاعات دقیق از جنین، رحم، و سایر اجزای مهم بارداری ارائه می دهد.
تست مشخصات بیوفیزیکی
تست مشخصات بیوفیزیکی یک روش تشخیصی است که با استفاده از سونوگرافی، ضربان قلب جنین، حرکات جسمی و تنفس جنین، حرکات تنفسی، و مقدار مایع آمنیوتیک را ارزیابی می کند. این تست معمولاً زمانی که وجود مشکلاتی در جنین مشخص شده استفاده می شود.
درمان مسمومیت بارداری
مسمومیت بارداری یک وضعیت جدی در بارداری است که نیاز به نظارت و درمان توسط پزشک دارد. در پره اکلامپسی خفیف، ممکن است درمان در خانه با مصرف داروها و مراقبت های ویژه انجام شود، اما در پره اکلامپسی شدید نیاز به بستری شدن در بیمارستان و تحت نظر پزشک متخصص دارد.
در برخی موارد، اگر مسمومیت به شدت وخیم شود و به تشنج برسد، پزشک ممکن است تصمیم به انجام زایمان زودرس بگیرد تا جلوی بروز مشکلات جدی را بگیرد. داروهایی که برای درمان پره اکلامپسی شدید استفاده می شوند، شامل موارد زیر هستند:
- داروهای کاهش فشار خون
- داروهای ضد تشنج مانند منیزیم سولفات در درمان پره آکلامپسی مورد استفاده قرار می گیرند. سولفات منيزيم از تبدیل پره اکلامپسی به اکلامپسی پیشگیری می کند. در صورت عدم دسترسی به سولفات منيزيم، می‌توان از فنی تویين یا دیازپام استفاده كرد.
- کورتیکو استروئیدها در مواردی که زایمان پیش از موعد لازم باشد و ریه های جنین نیاز به رشد و نمو داشته باشند، استفاده می شوند.
- برخی از بیماران مبتلا به پره آکلامپسی به دلیل کمبود کلسیم در بدن، نیاز به تزریق روزانه ۱ تا ۲ گرم کربنات کلسیم داشته باشند.
رفلکس پاتلا در پره اکلامپسی
رفلکس پاتلا رفلکسی است که جهت درمان پره اکلامپسی استفاده می شود. در رفلکس پاتلا میزان داروی تجویز شده برای بیمار را بررسی می کنند که بیشتر از حد مجاز نباشد.
درمان خانگی مسمومیت بارداری
پره اکلامپسی یک وضعیت جدی است که نیاز به نظارت و درمان توسط پزشک دارد. اگر شما یا فرد دیگری احساس می کنید که به مسمومیت حاملگی مبتلا شده اید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. پره اکلامپسی سریعا به شرایط خطرناک تبدیل می شود و نیاز به درمان فوری دارد، اما در صورتی که مشکلات شما حاد نباشد و پزشک تصمیم گرفته باشد که درمان در خانه ادامه یابد از شما درخواست می شود که داروهای تجویز شده را به موقع دریافت کنید، رژیم غذایی مناسب داشته باشید و فشار خون خود را چک و بررسی کنید.
رژیم غذایی برای مسمومیت حاملگی
رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از مشکلات مرتبط با بارداری از جمله پره اکلامپسی موثر است. در ادامه، توضیحات بیشتری در مورد رژیم غذایی مناسب برای مسمومیت حاملگی ذکر شده اند:
- کلسیم: مصرف مقدار کافی کلسیم و مواد معدنی مهم برای تقویت استخوان ها و محافظت از سلامتی در دوران بارداری نقش مهمی دارد.
- مکمل ها و ویتامین ها: مصرف ویتامین ها و مکمل های مورد نیاز به خصوص اسید فولیک در دوران بارداری باید تحت نظارت پزشک مصرف گردد.
- میوه و سبزیجات: رژیم غذایی سالم سرشار از میوه و سبزیجات تازه، اسید های چرب اشباع شده می توانند به حفظ سلامتی مادر و جنین کمک کنند.
- پیاده روی و ورزش های سبک: انجام فعالیت های منظم و سبک مانند پیاده روی یا شنا می توانند به بهبود جسم و روح مادر و پیشگیری از مشکلات متداول در بارداری کمک کنند.
- مدیریت مصرف نمک: کاهش یا حذف مصرف نمک می تواند به کنترل فشار خون کمک کرده و احتمال ابتلا به پره اکلامپسی کاهش داد.
- افزایش وزن سالم: حفظ وزن سالم در طول بارداری می تواند به پیشگیری از مشکلات مرتبط با چاقی یا لاغری زیاد کمک کند.
- پروتئین ها: مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین با کیفیت مانند گوشت سفید، ماهی، تخم مرغ و لبنیات توصیه می شود، در حالی که مصرف مواد غذایی پر از مواد افزودنی و نگهدارنده مانند انواع سوسیس، کالباس و… محدود شود.
انواع پره اکلامپسی
پره اکلامپسی به سه نوع خفیف و حاد، شدید یا تشنجی تقسیم می شود و هر دو نوع پره اکلامپسی نیاز به تشخیص و درمان سریع دارند تا از تبدیل شدن به اکلامپسی تشنجی جلوگیری شود. در ادامه، انواع پره اکلامپسی توضیح داده شده است:
1. پره اکلامپسی خفیف
در پره اکلامپسی خفیف فشار خون از حالت خطر خارج نشده است. پره اکلامپسی خفیف که فشار خون در آن از 9.13 بر روی 9 بالاتر می رود. پره اکلامپسی خفیف سریعا تحت کنترل و درمان قرار می گیرد.
2. پره اکلامپسی شدید یا حاد
پره اکلامپسی یک وضعیت جدی در دوران بارداری است که نیازمند توجه و درمان فوری است. پره اکلامپسی شدید که فشار خون در آن از 16 بر 11 بالاتر می رود. برخی از علائم پره اکلامپسی شدید شامل موارد زیر می شوند:
- ضربان قلب بالا
- تهوع و سرگیجه
- تنگی نفس شدید
- افزایش وزن سریع
- درد شدید
- تاری دید و دوبینی
- تورم شدید
3. اکلامپسی تشنجی
اکلامپسی تشنجی یک وضعیت بسیار خطرناک و فوری در دوران بارداری است. اکلامپسی تشنجی می تواند به مرگ مادر یا جنین منجر شود و نیاز به درمان فوری دارد. برخی از علائم اکلامپسی تشنجی شامل موارد زیر می شوند:
- تشنج مادر
- اغما
- مرگ جنین
- مرگ مادر
عوارض مسمومیت بر جنین و مادر
پره اکلامپسی می تواند عوارض مختلف برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. در ادامه، برخی از عوارض پره اکلامپسی ذکر شده اند:
- جنین هایی که در رحم با وجود پره اکلامپسی رشد می کنند، اندازه کوچکتری دارند.
- پس از زایمان ممکن است مادر دچار افزایش فشار خون شود و در برخی موارد اکلامپسی (تشنج های شدید) رخ دهد که نیاز به درمان فوری دارد.
- زنانی که در بارداری قبلی پره اکلامپسی داشته اند، دارای ریسک بالاتری برای ابتلا به این وضعیت در بارداری های بعدی هستند.
- درمان پره اکلامپسی شامل مصرف سولفات منیزیم می باشد که در برخی موارد می تواند عوارض ناخوشایندی از جمله از بین رفتن رفلکس پاتلا (علامتی از مسمومیت دارویی) ایجاد کند.
- پره اکلامپسی باعث ایجاد هماتوم در بارداری (انبساط خونی) می شود که نیاز به مراقبت و درمان دارد.
پرفشاری خون القا شده در اثر بارداری
چنانچه پرفشاری خون بدون سابقه قبلی در طول دوران بارداری یا در 24 ساعت ابتدایی پس از زایمان ایجاد شود، به عنوان پرفشاری خون القا شده در اثر بارداری نامیده می شود.
شیوع پره اکلامپسی و اکلامپسی در ایران
برای بررسی علت شیوع پره اکلامپسی و اکلامپسی در ایران پژوهش های متعددی انجام شده است. مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نشان داد که زنان باردار با کم کاری تیروئید در ایران با خطراتی نظیر سقط مکرر بارداری، مرگ نوزاد، پره اکلامپسی، جدا شدن جفت، فشار خون بارداری، دیابت بارداری، نوزادان با وزن پایین، زایمان زودرس و مرگ جنین داخل رحم مواجه هستند.
این پژوهش ها اطلاعات مهمی راجع به اثرات اختلالات تیروئید در بارداری ایران ارائه می دهند و می توانند در بهبود مراقبت و درمان زنان باردار در کشور کمک کنند.
تاثیر کرونا بر پره اکلامپسی و اکلامپسی
تحقیقات جدید نشان می دهد که ویروس کرونا به سلول های اندوتلیال که در تشکیل رگ های خونی نقش دارند، حمله می‌کند. در ابتدا محققان تردید داشتند که حمله ویروس کرونا بر عروق جفت که اکسیژن و مواد مغذی را به جنین منتقل می کنند، تأثیر دارد یا خیر. التهاب، لخته شدن و سایر آسیب هایی عروقی در جفت می تواند دریافت اکسیژن کافی توسط جنین را با خطرات متعددی مواجه کند.
این آسیب های متعدد ممکن است باعث اختلالاتی مانند مسمومیت بارداری و افزایش فشار خون در مادر شوند و در نتیجه به کبد و کلیه ها نیز آسیب برسانند. در زمان همه گیری کرونا، افزایش موارد پره اکلامپسی نه تنها مشاهده شده است، بلکه شدت این اختلال نیز افزایش یافته است.
بیشتر بخوانید: درمان گشادی واژن بعد از زایمان طبیعی
سوالات متداول
1. احتمال مسمومیت حاملگی در بارداری دوم چقدر است؟
چنانچه در بارداری اول مادر به مسمومیت حاملگی مبتلا شده باشد، احتمال ابتلا به پره اکلامپسی در بارداری دوم بالا می رود. اگر چنانچه قبلا به این اختلال مبتلا نشده اید، از مادران پر ریسک محسوب نمی‌شوید و احتمال ابتلا به مسمومیت در شما با افراد دیگر برابر است.
2. آیا درد زیر شکم در بارداری میتواند به علت مسمومیت بارداری به وجود بیاید؟
درد زیر شکم در بارداری به تنهایی نمیتواند علامتی برای وجود پره اکلامپسی باشد. در صورتی که این درد با سایر علائم همراه گشت و یا شدت یافت بهتر است پزشکتان را مطلع سازید.
3. چه کسانی در بارداری اول دچار پره اکلامپسی میشوند؟
زنانی که در بارداری اول به پره اکلامپسی مبتلا می شوند، با داشتن عوامل خطر یا بدون داشتن عوامل خطر به اختلال در سیستم عروقی جفت (سیستم عروقی مادرزادی) مبتلا می شوند.
4. جلوگیری از مسمومیت در بارداری امکان پذیر است؟
پیشگیری از عوارض پره اکلامپسی و مدیریت مناسب این وضعیت می تواند بسیار مهم باشد. اطلاعات و راهنمایی هایی که از سوی پزشک دریافت می شود، می تواند به مادر در حفظ سلامتی خود و جنین کمک کند.
5. با دیدن علائم پره اکلامپسی در بارداری چه کنیم؟
اگر زن باردار علائم پره اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی را تجربه کند، مهم است که بلافاصله به پزشک مراجعه کند. دکتر ماما یا دکتر متخصص زنان و زایمان مسائل مرتبط با حاملگی و زایمان را مدیریت می کنند و می توانند تشخیص اولیه را انجام دهند. انجام آزمایش های مختلف ممکن است برای تشخیص و ارزیابی مسمومیت حاملگی یا پره اکلامپسی در دستور کار پزشکان قرار گیرند.
6. مسمومیت بارداری در چه هفته ای رخ می دهد؟
مسمومیت بارداری بعد از هفته 20 ام بارداری مشاهده می شود.
7. قرص آسپرین در پره اکلامپسی تجویز می شود؟
آسپرین یکی از داروهایی است که به عنوان پیشگیری از پره اکلامپسی در زنان باردار تجویز می شود. مصرف آسپرین باید تحت نظر پزشک باشد.
8. قرص ب کمپلکس برای درمان پره اکلامپسی موثر است؟
قرص ب کمپلکس برای درمان پره اکلامپسی اثری ندارد اما برای پیشگیری از ابتلا به آن در افرادی که تهوع و استفراغ شدید دارند، موثر است.
9. آیا مسمومیت بارداری باعث سقط جنین می شود؟
بله، مسمومیت حاملگی می تواند باعث سقط جنین شود. این مسمومیت معمولاً به عنوان “سقط حاد” یا “سقط ناگهانی” شناخته می شود و باعث ختم بارداری پیش از ۲۰ هفته می گردد.
10. چه غذاهایی باعث مسمومیت بارداری می‌شود؟
به طور قاطع نمی‌توان عوامل غذایی خاصی را به پره اکلامپسی مرتبط کرد. با این حال، مادران با رعایت یک رژیم غذایی سالم و متنوع می توانند به حفظ سلامت خود و جنین کمک کنند.
11. از چه راهی مسمومیت بارداری را باید تشخیص داد؟
یکی از روش های تشخیص مسمومیت بارداری، اندازه گیری فشار خون و بررسی میزان پروتئین موجود در ادرار است.
12. آیا اضافه وزن نشانه پره اکلامپسی است؟
اضافه وزن نشانه پره اکلامپسی است به شرط اینکه اضافه وزن روزی 1 کیلوگرم باشد. یعنی به ازای هر روزی که میگذرد یک کیلوگرم به وزن مادر اضافه شود.
13. افرادی که در سنین بالای 35 سال هستند در معرض مسمومیت بارداری می باشند؟
افراد بالای 35 سال به خاطر اینکه در سن نرمال باردار شدن قرار ندارند ممکن است در دوران بارداری با مشکلاتی مواجه شوند و بیشتر در خطر ابتلا به اختلال پره اکلامپسی هستند و باید سریعا تحت نظارت پزشک قرار بگیرند. بارداری در سنین بالا در صورتی که تحت نظر پزشک انجام شود، خطری به همراه نخواهد داشت.
