افتادگی رحم یک مساله بسیار حیاتی در زنان است که می تواند به علت ضعف عضلات لگن، تغییر در ساختار بافت های حاشیه رحم و فشار طولانی مدت بر رحم اتفاق بیافتد. پرولاپس رحم می تواند در رده های سنی مختلف زنان رخ دهد و باعث عوارض متعددی مانند درد شدید، اختلالات ادراری، و حتی مشکلات جنسی شود. در این مقاله، ما به بررسی علل، علائم، روش های درمانی، و راهکار های پیشگیری از افتادگی رحم می پردازیم.
افتادگی رحم زمانی رخ می دهد که رحم از حالت طبیعی خود خارج شود و وارد واژن(کانال زایمان) شود.
انواع افتادگی یا پرولاپس رحم
پرولاپس رحم بر اساس شدت علائم به چهار دسته تقسیم می شود، که عبارتند از:
- درجه ۱: گردن رحم به طور خفیف به سمت واژن حرکت کرده و وارد قسمت بالای واژن می شود.
- درجه ۲: گردن رحم به سمت پایین واژن حرکت کرده است، اما هنوز از واژن خارج نشده باشد و به طور قابل توجه ای در داخل کانال واژن فشرده شده باشد.
- درجه ۳: گردن رحم به پایین ترین نقطه واژن سقوط کرده باشد و بیرون زدگی در ناحیه واژینال ایجاد شده باشد، به طوری که مشاهده گردن رحم از دهانه واژن امکان پذیر باشد. در برخی موارد، گردن رحم به طور کامل از واژن بیرون می آید.
- درجه ۴: پرولاپس رحمی یا افتادگی درجه 4، حالتی بسیار جدی است که در آن دهانه رحم به طور کامل از واژن خارج می شود. این حالت به عنوان پروسیدنشیا شناخته می شود. پرولاپس رحمی نیازمند مداخله پزشکی فوری است، زیرا ممکن است منجر به خروج کامل رحم از بدن و از دست رفتن قوای رباط های محافظ رحم گردد. در نهایت، متخصص زنان ممکن است مجبور به تخلیه رحم شود تا از عوارض جدی جلوگیری شود و بیمار بهبود یابد.
چه کسانی دچار افتادگی رحم می شوند؟
افتادگی رحم بیشتر در زنانی اتفاق میافتد که دارای شرایط زیر باشند:
- یک یا چند زایمان طبیعی را تجربه کرده باشند.
- در دوران یائسگی قرار دارند.
- سابقه خانوادگی افراد مبتلا به پرولاپس را داشته باشند.
افتادگی رحم چقدر شایع است؟
افتادگی رحم یک بیماری شایع است که با بالا رفتن سن، خطر ابتلا به آن افزایش می یابد. همچنین، زنانی که در طول زندگی چند زایمان طبیعی داشته اند، دارای خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند.
علائم افتادگی رحم
- خونریزی واژینال
- افزایش ترشحات
- درد هنگام برقراری رابطه جنسی
- احساس خارج شدن ناگهانی جسمی از واژن
- احساس کشش یا سنگینی در لگن
- یبوست
- عفونت های مکرر مثانه
- تب و لرز به دلیل عفونت داخلی
علت افتادگی رحم
- زایمان طبیعی
- سن بالای مادر در زایمان اول
- تجربه زایمان دشوار یا آسیب دیدن در هنگام زایمان
- به دنیا آوردن نوزاد با وزن بالا
- وزن زیاد
- کاهش سطح هورمون استروژن در دوران یائسگی
- ژنتیک و نژاد
- یبوست مزمن
- سرفه مزمن
- بلند کردن مداوم اجسام سنگین
- سابقه جراحی لگن
- وارد شدن ضربات ناگهانی به رحم
خطرناک ترین علائم افتادگی رحم
- احساس فشار در ناحیه واژن یا مشاهده رحم از دهانه واژن دارید.
- احساس بیرون زدگی در ناحیه واژن دارید.
- مشکلات شدید ادراری مانند ناتوانی در ادرار کردن، تکرار ادرار، یا بی اختیاری ادرار دارید.
- مشکلات گوارشی شدید مانند یبوست مداوم همراه با درد در ناحیه شکم دارید.
- در ناحیه پایین کمر هنگام نشستن، راه رفتن یا انجام کار های روزمره درد شدیدی احساس می کنید.
- دچار افتادگی کامل رحم و خونریزی شدید هستید.
تشخیص افتادگی رحم
پس از بررسی علائم فیزیکی و سابقه بیماری های فرد و موارد مشابه، متخصص زنان و زایمان ممکن است در حالتی که نشسته اید یا خوابیده اید شما را معاینه کند و از شما بخواهد محکم سرفه کنید. پس از بررسی وضعیت لگن اگر تشخیص بیماری هنوز کامل نباشد، احتمالاً پزشک متخصص آزمایش ها و روش های تشخیصی زیر را انجام خواهد داد، که عبارتند از:
- معاینه واژینال
- بررسی کردن فشار داخلی شکم
- سونوگرافی
- عکس برداری با اشعه ایکس
- سونوگرافی واژینال
- اسکن ام آر آی
- آزمایش های ادرار و خون برای تشخیص عفونت
- پیلوگرام وریدی برای تشخیص انسداد مجاری ادراری
درمان افتادگی رحم
برای درمان پرولاپس رحم متناسب با شدت بیماری، سلامت عمومی فرد، سن و تصمیم به فرزند آوری در آینده، گزینه های مختلفی وجود دارد. گزینه های درمانی آن شامل روش های جراحی و غیر جراحی مانند تمرینات کگل یا استفاده از دارو ها است. انتخاب مناسب ترین روش با مشورت پزشک و با توجه به شرایط فرد می تواند بهبود قابل توجه در علائم بیماری و کیفیت زندگی داشته باشد.
گزینه های غیر جراحی درمان
روش های غیر جراحی درمان افتادگی رحم شامل موارد زیر می شوند:
1. درمان دارویی یا هورمون درمانی
در هورمون درمانی، پزشک از استروژن به عنوان یک داروی تقویت کننده عضلات بدن و ناحیه واژن استفاده می کند. استروژن می تواند به صورت شیاف، قرص یا تزریق وریدی تجویز شود و بهبودی در بافت واژن را فراهم کرده و به تقویت عضلات کمک کند. هورمون درمانی برای زنانی که به سن یائسگی رسیده اند، مناسب است. هورمون درمانی می تواند در پیشگیری از بروز انواع سرطان یا تشکیل لخته خون و همچنین کاهش خطر بروز افتادگی رحم مؤثر باشد. با این حال، مهم است به یاد داشته باشید که استروژن درمانی تنها می تواند قدرت عضلات واژن را بهبود بخشد و بافت های آسیب دیده را ترمیم نمی کند.
2. وسایل محافظ (Vaginal Pessary)
با پیشرفت تکنولوژی، روش های درمانی برای افتادگی رحم گسترش یافته و جراحی دیگر تنها گزینه موجود نیست. روش های غیر تهاجمی مانند پساری به عنوان وسیله ای محافظ برای کانال واژن عمل می کند و می تواند از افتادگی رحم جلوگیری کند. پساری شبیه به یک دونات است که از طریق واژن زیر دهانه رحم قرار می گیرد و می تواند با بالا کشیدن و تثبیت مکان رحم، در پیشگیری از افتادگی خفیف رحم کمک کند.
3. درمان بیوفیدبک
درمان بیوفیدبک یک روش نسبتاً جدید برای تقویت عضلات لگن است که توسط متخصص اورولوژی یا متخصص زنان انجام می شود. بیوفیدبک از وسایل مخصوصی برای کنترل عملکرد عضلات لگن و واژن استفاده می کند که معمولاً به صورت رکتال، واژینال یا روی پوست قرار داده می شوند. با استفاده از این وسایل، پزشک می تواند با اندازه گیری انقباض عضلات لگن، قدرت حرکتی و عامل اصلی بیماری را تشخیص دهد و با تقویت انقباضات لگنی بافت های آسیب دیده را درمان کند.
گزینه های جراحی درمان
روش های جراحی درمان افتادگی رحم شامل موارد زیر می شوند:
1. جراحی اصلاحی افتادگی رحم
جراحی اصلاحی افتادگی رحم، یک روش جراحی است که به کمک ترمیم بافت های ظریف، رحم را در محل قبلی خود قرار می دهد، بدون اینکه نیاز به خارج کردن آن باشد. این عمل با اتصال رحم در مکان اصلی خود با کمک پیوند و اتصال مجدد بین رباط های لگن و قسمت تحتانی رحم انجام می شود. جراحی اصلاحی می تواند از طریق واژن یا شکم انجام شود و پس از آن، فرد قادر به باروری مجدد می شود.
2. جراحی لاپاروسکوپی
جراحی لاپاروسکوپی رحمی یک روش جراحی بسیار ظریف است که در میان جراحی های افتادگی رحم، کمترین عارضه جانبی را دارد. در جراحی لاپاروسکوپی، بجای برش های بزرگ روی شکم یا ناحیه واژینال، از یک لوله(کاتتر) دارای منبع نوری استفاده می شود که از طریق برش کوچکی روی شکم وارد لگن بیمار می شود. پزشک می تواند با استفاده از این لوله، بافت های آسیب دیده را تشخیص دهد و آن ها را ترمیم کند.
بیشتر بخوانید: از لاپاراسکوپی برای چه مواردی استفاده می شود؟
3. جراحی هیسترکتومی(Hysterectomy)
جراحی هیسترکتومی، آخرین راه درمان برای افتادگی رحم است که بسیار تهاجمی است. در جراحی هیسترکتومی، رحم از طریق واژن یا شکم تخلیه می شود. این روش هیسترکتومی بیشتر برای افراد دچار افتادگی رحم نوع ۳ و ۴ استفاده می شود و پس از آن، بیمار دیگر نمی تواند باردار شود. جراحی هیسترکتومی فقط زمانی انجام می شود که رحم به صورت کامل از واژن خارج شده باشد یا شرایط بیمار وخیم باشد.
عوارض عمل افتادگی رحم
- خونریزی، درد و عفونت های واژینال (عفونت واژن)
- عدم تمایل به برقراری رابطه جنسی
- بروز مشکلات در هنگام دفع ادرار و آسیب به مجاری ادراری
- بی اختیاری ادراری
- ناتوانی در بارداری در بعضی از روش های جراحی
- عود مجدد بیماری
مراقبت های پس از عمل جراحی افتادگی رحم
- از مصرف غذا های نفاخ اجتناب کنید.
- برای پیشگیری از یبوست مایعات زیاد مصرف کنید.
- تا زمان بهبودی کامل و مشاوره با پزشک، از انجام رابطه جنسی خودداری کنید.
- اجسام سنگین را جابجا نکنید و از پیاده روی های طولانی خودداری کنید.
- تا حد امکان از لباس های زیر نخی استفاده کنید.
- در صورت خونریزی شدید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
- بعد از جراحی با مشورت پزشک از پساری استفاده کنید.
- بهداشت ناحیه تناسلی را حفظ کنید.
درمان خانگی افتادگی رحم
1. تغذیه و ورزش روزانه
تمرینات کگل به عنوان یکی از روش های پیشگیری از افتادگی رحم مورد تأیید قرار می گیرند. تمرینات کگل، با تقویت ماهیچه های لگن می توانند میزان افتادگی رحم را کاهش دهند. پزشکان عموماً تمرینات کگل را به همراه رژیم غذایی مناسب توصیه می کنند، تا بهترین نتیجه ممکن برای بیمار به دست آید و از عودت بیماری جلوگیری شود.
2. طب سنتی و درمان افتادگی رحم
در طب سنتی، استفاده از دمنوش گیاهی به عنوان یکی از روش های درمانی موثر برای افتادگی رحم به خصوص در زنانی که تازه زایمان کرده اند، مفید باشد. برای تهیه دمنوش گیاهی می توانید مخلوطی از پوست بلوط، آویشن، گلنار فارسی، پوست انار و بومادران را در عرق آویشن یا عرق بومادران بجوشانید و سپس با مقداری آب داخل ظرف بریزید و به مدت ۳۰ دقیقه داخل این محلول بشینید. روش دیگری که در طب سنتی برای درمان افتادگی رحم در زنان یائسه پیشنهاد می شود، نشستن در ظرف حاوی جوشانده انجیر و شنبلیله است.
عوارض افتادگی رحم
- پرولاپس قدامی: ناشی از ضعیف بودن بافت همبند بین مثانه و واژن است، که منجر به خروج مثانه از موقعیت طبیعی خود و فشار آوردن آن به دیواره واژن می شود، به این حالت «سیستوسل» یا «افتادگی مثانه» گفته می شود.
- پرولاپس دیواره خلفی واژن: ناشی از ضعیف بودن بافت همبند بین رکتوم(راست روده) و کف واژن است، که باعث برجستگی رکتوم به داخل واژن می شود. این عارضه که به نام «رکتوسل» شناخته می شود، باعث مشکلات در اجابت مزاج می شود.
جلوگیری از افتادگی رحم
مراقبت از سلامت دستگاه تناسلی و باروری از اهمیت بالایی برخوردار است و تأثیر مستقیم بر روابط زناشویی دارد. اقدامات موثر برای جلوگیری از افتادگی رحم شامل موارد زیر می شوند:
1. توجه به حرکات فیزیکی
بلند کردن اجسام سنگین به طرز نادرست می تواند باعث افتادگی رحم شود. برای جلوگیری از افتادگی رحم ضروری است که به روش صحیح اجسام را بلند کنید و از بلند کردن اجسام سنگین به تنهایی خودداری کنید.
2. انجام تمرینات کگل
تمرینات کگل یکی از بهترین روش های تقویت عضلات لگن هستند. با انجام این تمرینات، عضلات کف لگن تقویت شده و عملکرد آن ها بهبود می یابد. این تمرینات کگل می توانند برای درمان افتادگی رحم، بهبود عملکرد عضلات واژن، و حتی کمک به زایمان آسان و بدون مشکلات مفید باشند. برای دستیابی به نتایج مطلوب، مهم است که این تمرینات را به طور منظم و با تمرکز انجام دهید و آن را به صورت روزانه و در طول مدت زمان مناسب تکرار کنید.
3. ورزش
تعدادی از حرکات و تمرینات ورزشی که می توانند به تقویت ماهیچه های ناحیه لگن و واژن کمک کنند و در نتیجه از افتادگی رحم جلوگیری کنند، عبارتند از:
- حرکت اسکوات: یک تمرین عالی برای تقویت عضلات باسن و ران است. برای انجام حرکت اسکوات، پاها را به عرض شانه باز کنید و کمر را صاف نگه دارید. سپس عضلات باسن را منقبض کنید و در حالتی شبیه نشستن بنشینید، به گونه ای که زانو های شما زاویه ۹۰ درجه با زمین داشته باشند. این حرکت را ۳ الی۴ بار در روز انجام دهید، و تعداد تکرار ها را بتدریج افزایش دهید. هنگام انجام حرکت اسکوات، به منقبض بودن عضلات شکم و باسن توجه کنید.
- حرکت پل: یک تمرین بسیار مؤثر برای تقویت عضلات کمر، باسن، و ران است. برای انجام این حرکت، روی زمین دراز بکشید و پاهای خود را در زاویه ۹۰ درجه قرار دهید. دست های خود را در کنار بدن قرار دهید و شکم خود را به سمت بالا بکشید، هم زمان عضلات باسن را منقبض کنید. حرکت پل را روزانه در ۲ الی۳ ست و هر ست ۱۰ الی ۱۵ بار تکرار کنید. هر بار برای مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه در حالت پل بمانید.
- حرکت اسپلیت تیبل تاب: در وضعیت افقی بر روی زمین دراز بکشید و پاهای خود را در زاویه ۹۰ درجه نسبت به زمین قرار دهید. پاهای خود را در حالت پروانه باز کنید. در این وضعیت برای30 ثانیه باقی بمانید و سپس به حالت اول باز گردید. این تمرین را هر روز در 3 ست، هر ست ۱۰ الی ۱۵ بار تکرار کنید.
- حرکت ضربه به بالا: یک تمرین عالی برای تقویت عضلات باسن، پشت و پاها است. برای انجام این حرکت، روی چهار دست و پا قرار بگیرید و پاهایتان را به اندازه عرض شانه ها باز کنید. سپس کمر خود را صاف کنید و به ترتیب ۳۰ بار ضربه رو به سمت بالا بزنید. در هنگام انجام حرکت، باسن خود را منقبض کنید و سعی کنید پاهایتان را تا حد امکان بالا بکشید. این کار را برای سمت دیگر نیز تکرار کنید.
- حرکت پلانک: یک تمرین عالی برای تقویت عضلات شکم، سرین و لگن است که باعث تقویت دستگاه رحمی نیز می شود.
4. تکنیک های مناسب بلند کردن اجسام
رعایت کردن نکات زیر می تواند در پیشگیری از افتادگی رحم کمک کند:
- اجسام سنگین که فشار زیادی بر ستون فقرات وارد می کنند را به تنهایی بلند نکنید.
- قبل از بلند کردن اجسام اطمینان حاصل کنید که پای خود را بر روی یک سطح محکم قرار داده اید.
- برای برداشتن اجسام که پایین تر از سطح کمر قرار دارد، مهم است که کمر خود را صاف نگه دارید و زانو ها را خم کنید.
- در زمان بلند کردن اجسام، عضلات شکم خود را سفت نگه دارید و اجسام را با استفاده از عضلات پا بلند کنید.
- اگر می خواهید جسم را از روی میز بلند کنید، بهتر است آن را به لبه میز بکشید تا بتوانید جسم را نزدیک به بدن خود نگه دارید و به راحتی بلند کنید.
- برای پایین گذاشتن اجسام، زانو های خود را خم کنید و کمر را صاف نگه دارید.
افتادگی رحم و بارداری
افتادگی رحم در هنگام بارداری بسیار نادر است و در هر ۱۰ هزار الی ۱۵ هزار بارداری ممکن است رخ دهد. برای افرادی که در طول بارداری خود با این بیماری روبرو می شوند، زایمان طبیعی امکان پذیر است، اما در برخی موارد سزارین به عنوان گزینه ایمن مطرح می شود.
برای هر آنچه که نیاز است درباره سزارین بدانید کلیک کنید.
آیا بیماری های دیگری هم باعث افتادگی رحم می شوند؟
- سیتوسل یا افتادگی مثانه(Cystocele): فتق و بیرون زدگی دیواره فوقانی واژن و قسمتی که وارد مثانه می شود، می تواند منجر به تکرر ادرار، احساس فوریت در ادرار کردن، یا حتی ناتوانی در ادرار کردن شود.
- فتق روده یا انتروسل(Enterocele): زمانی که دیواره پشتی در بالای واژن دچار فتق شود، به آن فتق روده گفته می شود. در این حالت، قسمتی از روده کوچک وارد واژن می شود و باعث کشیدگی و احساس فشار در واژن می گردد.
- رکتوسل یا افتادگی لگن(Rectocele): فتق دیواره پشتی در قسمت پایین واژن به نام رکتوسل شناخته می شود. این وضعیت، باعث بروز برآمدگی بخشی از رکتوم درون واژن می شود و باعث کاهش توانایی حرکت روده ها می گردد. برخی افراد به دلیل عدم توانایی در تخلیه مدفوع مجبور به انجام ماساژ واژینال هستند تا به خروج مدفوع کمک کنند.
عوارض عدم درمان افتادگی رحم
- خم شدن دهانه رحم و افزایش ابتلا به بیماری های مقاربتی
- افزایش ابتلا به بیماری های عفونی لگن و رحم
- ناباروری
- یائسگی زودرس
- افتادگی مثانه و بی اختیاری ادراری
- عفونت های مکرر واژینال
- زخم شدن واژن
- از بین رفتن بافت پوششی واژن
- عفونت های کلیه به خاطر بسته شدن مجاری ادراری
- افسردگی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر مشکلاتی مانند انسداد در دفع ادرار یا مدفوع وجود داشته باشد و افتادگی رحم از نوع درجه ۴ باشد، بهتر است بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کنید. همچنین، اگر علائم دیگری مانند احساس یا مشاهده دهانه رحم در نزدیکی دهانه واژن، احساس خارج شدن جسم از واژن، ناراحتی هنگام ادرار یا دفع مدفوع، و کمر درد هنگام راه رفتن، ادرار و دفع مدفوع دارید، سریعاً این علائم را با پزشک متخصص مطرح کنید و به توصیه های او عمل کنید.
سوالات متداول
1. آیا افتادگی رحم ممکن است عود کند؟
اگرچه درمان افتادگی رحم در بیشتر مواقع موفقیت آمیز است، اما احتمال عود مجدد وجود دارد. در افتادگی شدید، ابتلای فرد به چاقی یا زمانی که سن فرد کمتر از ۶۰ سال است، احتمال عود مجدد افتادگی رحم زیاد است.
2. آیا افتادگی رحم باعث نازایی می شود؟
افتادگی رحم به تنهایی معمولاً موجب نازایی نمی شود؛ اما روش جراحی برای درمان آن در زنانی که قصد بارداری دارند، توصیه نمی شود. با این حال، درمان افتادگی در درجات اولیه می تواند به عوارض کمتری منجر شود. بنابراین، در صورت مشاهده هر گونه علائم، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و درمان مناسب را دریافت کنید.
3. آیا با طناب زدن دچار افتادگی رحم می شویم؟
طناب زدن به تنهایی باعث پرولاپس رحم نمی شود. اما اگر دچار این بیماری هستید، ورزش های آرام مانند یوگا یا تای چی را به جای ورزش های با شدت بالا انتخاب کنید.
4. آیا دختران هم دچار افتادگی رحم می شوند؟
دختران هم ممکن است دچار افتادگی رحم شوند، اگرچه این اتفاق بسیار کمتر از زنان رخ می دهد. عوامل مختلفی مانند انجام ورزش های سنگین(ووشو و وزنه برداری)، سقط های غیر مجاز می توانند باعث عفونت و افتادگی رحم در دختران شوند.
